Chuyên đề dạy thêm Ngữ văn 7 (Kết nối tri thức) - Chủ đề: Truyện ngụ ngôn và tục ngữ

 Ngày 30.1.2023
 Buổi 15: TRUYỆN NGỤ NGÔN VÀ TỤC NGỮ
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1. Kiến thức Ôn tập các đơn vị kiến thức của bài học Truyện ngụ ngôn và tục ngữ:
- Ôn tập về đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại của truyện ngụ ngôn, tục ngữ: nhận 
biết được một số yếu tố hình thức (chi tiết, cốt truyện, nhân vật,...); nội dung (đề tài, chủ 
đề, ý nghĩa, bài học, ... ) của truyện ngụ ngôn. Nhận biết được một số yếu tố của tục ngữ: 
số lượng câu, chữ; vần, nhịp, hình ảnh
- Ôn tập về đặc điểm và tác của biện pháp tu từ nói quá, nói giảm- nói tránh; biết vận dụng 
các biện pháp này vào đọc hiểu, viết, nói nghe có hiệu quả.
- Ôn tập về việc viết được bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong truyện ngụ ngôn.
2. Năng lực:
+ Năng lực chung: Tự chủ và tự học; giải quyết vấn đề và sáng tạo
+ Năng lực chuyên môn: Năng lực ngôn ngữ (đọc – viết – nói và nghe); năng lực văn học.
3. Phẩm chất: 
- Yêu thương bạn bè, người thân
- Biết ứng xử đúng mực, nhân văn.
 - Có ý thức ôn tập nghiêm túc.
B. PHƯƠNG TIỆN VÀ HỌC LIỆU
 1.Học liệu: 
- Tham khảo SGV, SGK, SBT Ngữ văn 7 Cánh diều, tập 2.
2. Thiết bị và phương tiện:
 - Sưu tầm tranh ảnh, tư liệu có liên quan đến bài học.
C.PHƯƠNG PHÁP, KĨ THUẬT DẠY HỌC
 - Phương pháp: Thảo luận nhóm, động não, dạy học giải quyết vấn đề, thuyết trình, đàm 
thoại gợi mở, dạy học hợp tác... .
 - Kĩ thuật: Sơ đồ tư duy, phòng tranh, chia nhóm, đặt câu hỏi, khăn trải bàn,...
D.TIẾN TRÌNH ÔN TẬP THEO CHỦ ĐỀ
KIẾN THỨC CHUNG VỀ TRUYỆN NGỤ NGÔN
Câu hỏi: 
 - Hãy liệt kê lại các văn bản đọc hiểu trong bài học 6.
 - So sánh các đặc điểm của truyện ngụ ngôn với truyện thần thoại, truyện cổ tích.
 - Một số đặc điểm riêng của truyện ngụ ngôn.
 - Em hãy nêu những lưu ý khi đọc hiểu một văn bản truyện ngụ ngôn.
 I. Một số kiến thức chung về thể loại truyện ngụ ngôn
 1. So sánh các đặc điểm của truyện ngụ ngôn với truyện thần thoại, truyện cổ tích. Yếu tố Đặc điểm trong truyện ngụ ngôn
Hình thức
Tình huống truyện
Bối cảnh truyện - Không gian trong truyện: 
 - Thời gian trong truyện: 
Yếu tố Đặc điểm trong truyện ngụ ngôn
Hình thức Ngắn gọn, được viết bằng văn xuôi hoặc văn vần. Ngôn ngữ truyện 
 giàu hình ảnh, có thể pha yếu tố hài hước.
Tình huống truyện Là tình thế làm nảy sinh câu chuyện khiến nhân vật bộc lộ đặc 
 điểm, tính cách của mình. Qua đó, ý nghĩa câu chuyện được khơi 
 sâu.
Bối cảnh truyện - Không gian trong truyện: Mà khung cảnh, môi trường hoạt 
 động của nhân vật ngụ ngôn, nơi xảy xa sự kiện câu chuyện.
 - Thời gian trong truyện: Một thời điểm, một khoảnh khắc nào 
 đó mà sự việc, câu chuyện xảy ra, thường không xác định cụ thể.
II. Cách đọc- hiểu truyện ngụ ngôn: 
- Đọc kĩ văn bản để xác định được các sự kiện chính của truyện được kể.
- Nhận diện hình tượng nhân vật chính;
- Đi sâu tìm hiểu lai lịch, hoàn cảnh, hình dáng, cử chỉ, hoạt động, lời nói, ý nghĩ,của 
các nhân vật được thể hiện trong truyện.
- Phát hiện bài học mà truyện muốn gửi gắm
- Liên hệ, rút ra bài học có ý nghĩa cho bản thân.
 II.Luyện tập
 ĐỀ 1: Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:
 Cậu bé chăn cừu
 Một ngày nọ, có một cậu bé chăn cừu buồn rầu ngồi trên sườn núi nhìn những con 
 cừu của mình. Để làm vui vẻ cho mình, cậu hít một hơi thật sâu rồi la lên: “Sói! Sói! 
 Có sói đang đuổi bắt cừu!”.
 Dân làng chạy ngay lên núi để giúp cậu bé đuổi chó sói. Nhưng khi họ đến đỉnh 
 núi thì không thấy con chó sói nào hết. Cậu bé nhìn những khuôn mặt đang giận dữ 
 của dân làng và cười.
 Người dân liền bảo với cậu bé: “Này cậu bé chăn cừu, đừng hô sói khi không có 
 chó sói.”. Rồi họ tức giận bỏ xuống núi.
 Hôm sau, cậu bé lại la toáng lên: “Sói! Sói! Có sói đang đuổi bắt cừu!”. Vì sự vui 
 sướng nghịch ngợm của mình, cậu bé lại thấy người dân chạy lên núi để giúp cậu Cả làng chuột nghe nói, dẩu mõm, quật đuôi, đều lấy làm phục cái câu chí lí của 
 ông Cống và đồng thanh ưng thuận.
 Khi nhạc đã kiếm được rồi, hội đồng chuột lại họp. Con nào con nấy lao xao hớn 
 hở, bảo nhau đã sắp tới ngày thoát được cái ách ông Miu ranh mãnh rồi.
 Nhưng kịp lúc hội đồng hỏi ai dám đem nhạc đeo vào cổ mèo, thì thấy cả hội đồng 
 im phăng phắc, không một cái tai nào nhích, một cái răng nào nhe cả.
 Không biết cử ai nào việc đại sự ấy, bất đắc dĩ làng cắt ông Cống phải đi, vì chính 
 ông Cống đã xướng lên cái thuyết đeo nhạc vậy.
 Ấy mới khốn! Nhưng Cống ta trong lòng tuy nao, mà ngoài mặt làm ra bộ bệ vệ kẻ 
 cả, nói rằng:
 - Tôi đây, chẳng gì nhờ tổ ấm cũng được vào bậc ông Cống, ông Nghè, ăn trên 
 ngồi trước trong làng, có đâu làng lại cắt tôi đi làm cái việc tầm thường ấy được! 
 Trong làng ta nào có thiếu chi người! Tôi xin cử anh Nhắt, anh ấy nhanh nhảu, chắc 
 làm được việc.
 Ấy mới hay! Nhưng Nhắt ta trở mặt láu, cãi lí rằng:
 - Làng cắt tôi đi, tôi cũng xin vâng, không dám chối từ. Nhưng tôi, dù bé vậy, mà 
 cũng còn ở chiếu trên, chưa đến nỗi nào. Ông Cống không đi, phải; tôi đây không đi, 
 cũng phải. Để xin cắt anh Chù, anh ấy tuy chậm, nhưng chắc chắn, làng không lo 
 hỏng việc.
 Ấy mới không có gì lạ! Chù ta thật thà, không biết cãi sao, ụt ịt nói rằng:
 - Tôi là đầy tớ làng, làng sai tôi đi là phải lắm. Nhưng tôi chỉ sợ, nếu tôi đến gần 
 mèo mà mèo thịt tôi đi, thì rồi lấy ai thay tôi mà buộc nhạc được nữa.
 Chuột Cống nhanh miệng bảo:
 - Mèo nó có vờn là vờn chúng tao, vờn cái anh Nhắt kia, chớ chú mày hôi hám như 
 thế, thì nó bắt mà thèm vào. Thôi cứ nhận đi ngay đi, không được nói lôi thôi gì nữa.
 Chuột Chù ì ạch phải nhận, vác nhạc đi tìm mèo thật. Khốn chưa trông thấy mèo, 
 mới nghe thấy tiếng, Chù đã sợ run cả mình, không dám tiến. Nhưng sợ lệ làng, sau 
 đánh bạo, phải lại gần, thì thấy mèo quả nhiên không thèm vờn đến thật. Song mèo 
 cũng nhe nanh, giương vuốt, làm cho Chù cắm đầu, vác cái thân ì ạch chạy không 
 chạy khổ về báo cho làng hay. Cả làng nghe báo cũng sợ, bỏ chạy tán loạn, chẳng ai 
 hỏi đến cái nhạc, nó bon đi đâu, và bon tự bao giờ không biết.
 Thành ra từ đó, chuột vốn sợ mèo, vẫn hoàn sợ mèo mãi.
 (Theo Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc)
 Câu 1. Truyện gồm những nhân vật nào?
 A. Mèo, chuột nhắt, chuột cống B. Mèo, chuột nhắt, chuột cống, chuột đồng
 C. Mèo, chuột nhắt, chuột đồng, chuột chù
D. Mèo, chuột nhắt, chuột cống, chuột đồng, chuột chù
 Câu 2. Truyện Đeo nhạc cho mèo thuộc thể loại nào?
 A. Truyện ngụ ngôn. B. Truyện cười. C. Truyện thần thoại. D. Truyền thuyết.
 Câu 3. Trong truyện Đeo nhạc cho mèo, loài mèo có biệt tài gì khiến họ hàng nhà 
 chuột phải sợ?
 A. Ngửi rất thính và ăn vụng rất tài. B. Có thể leo cây để bắt chuột.
 C. Có tài rình mò và khéo bắt lén. D. Cả đêm không ngủ để rình bắt chuột.
 Câu 4. Họ hàng nhà chuột mở cuộc họp nhằm mục đích gì?
 A. Bàn cách đối phó với loài mèo.
 B. Tìm cách và phân công người đeo chuông cho mèo.
 C. Phân công người canh gác cho cả bầy chuột ngủ.
 D. Tập hợp loài chuột để dạy cho mèo một bài học.
 Câu 5. Trong truyện Đeo nhạc cho mèo, ai là người có chức tước cao nhất trong họ 
 hàng nhà chuột?
 A. Chuột Nhắt. B. Chuột Đồng. C. Chuột Chù. D. Chuột Cống. án
II. TỰ LUẬN
Truyện Đeo nhạc cho mèo phản ánh điều gì và bài học rút ra từ câu chuyện đó.
Gợi ý:
*Truyện Đeo nhạc cho mèo mượn chuyện họ hàng nhà chuột để nói chuyện người. 
Nghệ thuật nhân hóa đã được sử dụng một cách khéo léo để lột tả bản chất của các 
con vật có bụng không thể xấu hơn được. Làng chuột được miêu tả trong truyện làm 
chúng ta liên tưởng đến xã hội nông thôn trước kia với vai vế và thứ bậc cũng như họ 
nhà chuột. Đứng đầu một làng, xã thường là ông Cống hoặc ông Nghè tương ứng với 
dạng chuột Cống trong truyện; kế đó là hạng người bậc trung với tính cách cơ hội, láu 
cá như chuột Nhắt; cuối cùng là những người thấp cổ bé họng như chuột Chù, những 
hạng người này chuyên làm những nhiệm vụ nặng nhọc, chịu mọi gánh nặng của chế 
độ đó. Như vậy, truyện muốn mượn chuyện nhà chuột để nói về chuyện người, châm 
biếm sâu sắc những thói xấu của con người. 
*Truyện cũng để lại nhiều bài học quý báu.
-Bài học thứ nhất nói về điều kiện cần và đủ để thực hiện một kế hoạch nào đó. Kế 
hoạch dù tốt đến đâu chăng nữa nhưng không dựa trên những điều kiện nhất định thì 
sẽ không thể hoàn thành được, đó mãi mãi chỉ là lí thuyết suông chứ không áp dụng 
được vào thực tiễn.
-Bài học thứ hai nói về nhân tố thực hiện kế hoạch. Người thực hiện kế hoạch phải có 
đủ phẩm chất và năng lực. Nếu người thực hiện kế hoạch bị ép buộc hoặc miễn cưỡng 
thì cho dù là kế hoạch, hoàn hảo cũng sẽ thất bại.
Bài học thứ ba nói về tính tập thể trong việc thực hiện một công việc nào đó. Nếu một 
tập thể mà toàn những cá nhân chỉ biết nói chứ không biết làm thì rất dễ đi đến những 
quyết định ảo tưởng, phi thực tế. Những cá nhân ấy chỉ biết đề ra kế hoạch còn khi 
thực hiện thì lại đùn đẩy cho nhau. Hiệu quả làm việc của tập thể cũng như hội đồng 
chuột trong truyện trên.
 ĐỀ 3: Đọc hai văn bản Thỏ và rùa, Chuyện bó đũa và trả lời các câu hỏi 
phía dưới:
 THỎ VÀ RÙA
 Ngày xưa, thỏ lúc nào cũng cười mũi con rùa về sự chậm chạp. Nhưng rùa 
thì dằn lòng trước sự khoe khoang của thỏ.
 Một hôm, trước đông đủ bá thú, rùa thách thỏ chạy thi. Thỏ trả lời:
 - Đừng có đùa dai! Bạn không biết là tôi có thể chạy cả chục vòng quanh bạn 
hay sao.
 Rùa mỉm cười:
 - Không cần nhiều lời. Muốn biết ai nhanh thì cứ việc thi.
 Thế là trường đua được vạch ra. Con cáo làm trọng tài. Nó hú ba tiếng là cuộc 
thi bắt đầu.
 Thoắt một cái, con thỏ đã biến mất. Con rùa cứ chậm chạp bước theo. Các thú 
khác ở dọc đường cổ võ1.
 Một lúc sau, thỏ đứng lại đợi rùa, nhân tiện diễu2 chơi cho bõ ghét. Đợi một lúc 
mà rùa vẫn chưa tới. Thỏ vừa thiêm thiếp vừa lẩm bẩm:
 - Ta cứ chợp mắt một tí trên bãi cỏ này. Khi trời mát xuống ta sẽ chạy tiếp cũng 
chẳng muộn gì!
 Thế rồi nó dạng chân, duỗi tay, nhắm mắt ngủ ngon lành. Một lúc sau, con rùa ì 
ạch bò tới.
 Nó bỏ qua chỗ con thỏ đang ngủ say, rồi đến được mức cuối. Tiếng reo hò náo