Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 43: Thành phần câu - Ngữ văn 9

 BÀI 7. THÀNH PHẦN CÂU II. CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP.
1. Thành phần tình thái: được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc 
được nói đến trong câu.
* Những yếu tố tình thái gắn với độ tin cậy của sự việc được nói đến, như:
- chắc chắn, chắc hẳn, chắc là,... (chỉ độ tin cậy cao).
- hình như, dường như, hầu như, có vẻ như,.... (chỉ độ tin cậy thấp)
 VD: Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ vừa lắc đầu cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi 
không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
* Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói, như:
- theo tôi, ý ông ấy, theo anh
* Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói đối với người nghe, như:
- à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy... (đứng cuối câu).
 VD: Mời u xơi khoai đi ạ! (Ngô Tất Tố)
2.Thành phần cảm thán: được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói (vui, buồn, mừng, 
giận,...).
VD: Trời ơi! Chỉ còn có năm phút.
3. Thành phần gọi – đáp: được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp. VD: B. CÁC DẠNG BÀI TẬP
Bài 1. Tìm chủ ngữ và vị ngữ trong các câu sau. Đặt câu hỏi cho chủ ngữ và vị ngữ.
1.Tôi đứng trong bóng nắng chiều tỏa xuống ánh nước cửa hang mà suy nghĩ việc đời như 
thế.
 (Tô Hoài)
2. Tôi quyết định bí mật theo dõi em gái tôi.
 (Tạ Duy Anh)
3. Chú Hai vứt sào, ngồi xuống thở không ra hơi.
 (Võ Quảng)
4. Dòng sông cứ chảy quanh co dọc những núi cao sừng sững.
 (Võ Quảng)
* Gợi ý giải
1. Chủ ngữ: Tôi
Vị ngữ: đứng trong bóng nắng chiều tỏa xuống ánh nước cửa hang mà suy nghĩ việc đời 
như thế.
2. Chủ ngữ: Tôi
Vị ngữ: quyết định bí mật theo dõi em gái tôi. c) (1) Đứng ở mạn thuyền, vua thấy lưỡi gươm thần đeo bên người tự nhiên động
đậy. (2) Con Rùa Vàng không sợ người, nhô đầu lên cao hơn nữa và tiến về phía thuyền
vua. (3) Nó đứng nổi trên mặt nước và nói: "Xin bệ hạ hoàn gươm lại cho Long Quân !".
 (Theo Nguyễn Đổng Chi)
* Gợi ý giải
Trong một câu có thể có nhiều chủ ngữ, nhiều vị ngữ. Cách xác định các chủ ngữ và các vị
ngữ trong câu cũng vẫn phải dựa vào định nghĩa về chủ ngữ và vị ngữ. Ví dụ trường hợp a:
 Chủ ngữ Vị ngữ
- Câu (1) có 3 chủ ngữ: cô Mắt; cậu Chân ; - Câu (1) có 2 vị ngữ: cố gượng dậy; đi theo bác
cậu Tay. Tai đến nhà lão Miệng.
- Câu (2) có 2 chủ ngữ: bác Tai; cô Mắt. - Câu (2) có 1 vị ngữ: vực lão Miệng dậy.
- Câu (3) có 2 chủ ngữ: cậu Chân ; cậu Tay. - Câu (3) có 1 vị ngữ: đi tìm thức ăn.
- Câu (4) có 1 chủ ngữ: lão Miệng - Câu (4) có 2 vị ngữ: ăn xong; dần dần tỉnh lại.
... Câu (1)
- Chủ ngữ: chú Tiến Lê (danh từ riêng)
-Vị ngữ: đưa theo bé Quỳnh đến chơi (cụm động từ) 
Câu (2)
- Chủ ngữ: hai đứa (danh từ chỉ đơn vị)
-Vị ngữ: đưa nhanh ra vườn (cụm động từ) 
Câu (3)
- Chủ ngữ: Mèo (danh từ riêng)
-Vị ngữ: đưa toàn bộ những bức tranh nó vẽ giấu ra cho bé Quỳnh xem (Cụm chủ vị) 
Câu (4)
- Chủ ngữ: Bé Quỳnh (danh từ)
- Vị ngữ: thỉnh thoảng lại reo lên khe khẽ (cụm động từ) 7. Cây voi vài đám um tùm, lâu đài mấy tòa ẩn hiện.
 (Phan Kế Bính)
8. Kể đẹp thì cô ta đẹp thật nhưng không thông minh.
9.Một con người đã trải qua nhiều thăng trầm trong cuộc sống, con người đó không dễ 
dàng gục ngã.
10. Mấy đứa con chúng tôi, đứa nào cũng nghịch như quỷ sứ ấy.
 (Nguyên Hồng)
11. Hai mẹ con, một người chí tử, một người chí hiếu.
 (Vũ Trọng Phụng)
12. Lối ăn ở của Hồ Chủ tịch giản dị như thế nào, chúng ta đã từng biết.
 (Phạm Văn Đồng)
13.Bán lạc, trèo sấu, câu cá, làm tính chạy cờ hiệu, những nghiệp ấy chỉ dắt đến một chỗ 
tắc tị.
 (Vũ Trọng Phụng) (Nam Cao)
7. Cây voi vài đám um tùm, lâu đài mấy tòa ẩn hiện.
 (Phan Kế Bính)
8. Kể đẹp thì cô ta đẹp thật nhưng không thông minh.
9.Một con người đã trải qua nhiều thăng trầm trong cuộc sống, con người đó không 
dễ dàng gục ngã.
10. Mấy đứa con chúng tôi, đứa nào cũng nghịch như quỷ sứ ấy.
 (Nguyên Hồng)
11. Hai mẹ con, một người chí tử, một người chí hiếu.
 (Vũ Trọng Phụng)
12. Lối ăn ở của Hồ Chủ tịch giản dị như thế nào, chúng ta đã từng biết.
 (Phạm Văn Đồng)
13.Bán lạc, trèo sấu, câu cá, làm tính chạy cờ hiệu, những nghiệp ấy chỉ dắt đến một 
chỗ tắc tị.
 (Vũ Trọng Phụng) Bài 6. Hãy viết lại các câu sau bằng cách chuyển phần in đậm trong câu thành khởi 
ngữ:
1. Nó chơi đàn rất điêu luyện.
2. Bức tranh đã cũ nhưng còn đẹp lắm.
3. Tôi cứ ở nhà tôi, tôi làm việc tôi, tôi ăn cơm gạo tôi.
4. Nghèo nhưng anh ấy không bao giờ nhờ vả bạn bè.
5. Mặc cho bom nổ, tôi vẫn phải hoàn thành nhiệm vụ.
* Gợi ý giải
Tham khảo các câu sau:
1. Nói về chơi đàn thì anh ra rất điêu luyện.
2. Cũ thì bức tranh cũ thật nhưng vẫn còn đẹp lắm.
3. Tôi cứ nhà tôi tôi ở, việc tôi tôi làm, cơm gạo của tôi tôi ăn.
4. Nghèo thì nghèo thật nhưng anh ấy không bao giờ nhờ vả ai, nhất là đối với bạn bè của 
mình.
5. Bom nổ thì nó cứ nổ, còn nhiệm vụ, ta vẫn phải hoàn thành.