Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 24: Bến quê - Ngữ văn 9

 BẾN QUÊ
-Nguyễn Minh Châu – c. Chủ đề: Bằng việc đặt nhân vật vào tình huống có tính nghịch lí, truyện Bến quê phát 
hiện một điều có tính quy luật: trong cuộc đời, con người khó tránh khỏi những điều vòng 
vèo, chùng chình, đồng thời thức tỉnh những giá trị và vẻ đẹp đích thực của đời sống ở 
những cái gần gũi, bình thường mà bền vững.
B. CÁC KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Tình huống truyện: Cũng như truyện ngắn khác của Nguyễn Minh Châu, truyện 
“Bến quê” xây dựng trên một tình huống nghịch lý.
* Nhân vật chính của truyện là Nhĩ rơi vào một hoàn cảnh đặc biệt, bị liệt toàn thân 
không tự mình di chuyển được. Cả một đời Nhĩ đã từng đi khắp nơi nhưng rồi cuối đời 
anh chỉ muốn nhích tới bên kia cửa sổ mà khó khăn như đi hết một vòng trái đất.
- Tình huống trớ trêu ấy lại dẫn đến một tình huống đẹp tiếp theo, cũng đầy nghịch lý. 
Khi đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông ngay phía trước cửa sổ nhà 
anh thì anh cũng nhận ra một cách cay đắng là sẽ không bao giờ có thể được đặt chân lên 
mảnh đất ấy, dù nó ở rất gần anh. Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình cái điều 
khát khao ấy, nhưng rồi cậu ta lại không sang, không sao hiểu nội cái khát vọng kì cục 
mà lớn lao của bố. Nó sa vào một đám chơi phá cờ bên hè phố và có thể để lỡ chuyến đò 
ngang duy nhất -Mỗi cảnh vật thiên nhiên đều mang một nét đẹp riêng rất đỗi quen thuộc, bình dị. Vẻ đẹp 
ấy còn thấm đẫm cảm xúc của con người đi xa từng đi khắp đó đây mà tận cuối đời mới 
nhận ra.
-Nhĩ xúc động trước vẻ đẹp bình dị, thân thương của quê hương, xứ sở.
3. Cảm xúc và suy nghĩ của Nhĩ về người vợ:
-Những ngày cuối đời nằm trên giường bệnh Nhĩ mới cảm nhận được vẻ đẹp của Liên – 
Vợ anh.
-Liên đã phải chịu bao nỗi vất vả, lo toan. Anh xót xa khi lần đầu tiên nhìn thấy “Liên 
mặc tấm áo vá” → Vẻ đẹp bình dị, mộc mạc.
-Liên tần tảo, hi sinh thầm lặng “Suốt đờithinh”.
-Cho dù đã trở thành người đàn bà thị thành nhưng ở Liên vẫn vẹn nguyên vẻ đẹp tâm 
hồn trong sáng “Cũng như nguyên vẹn”.
-Và cũng tận cuối đời anh mới thấm thía tình cảm gia đình bởi anh đã nhận ra gia đình là 
mái ấm hạnh phúc, là nơi nương tựa vững chắc. 5. Nghệ thuật đặc sắc
-Tình huống truyện được xây dựng trên cơ sở một chuỗi nghịch lý.
-Xây dựng kiểu nhân vật tư tưởng: những chiêm nghiệm, triết lí của tác giả được chuyển 
hóa vào trong cuộc sống nội tâm của nhân vật, với diễn biến tâm trạng dưới sự tác động 
của hoàn cảnh được miêu tả tinh tế, hợp lý.
-Sáng tạo nhiều hình ảnh có ý nghĩa biểu tượng.
6. Truyện ngắn “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu đã gợi cho em suy nghĩ gì về con 
người và cuộc đời.
Truyện ngắn “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu đã gợi nhiều suy nghĩ về cuộc đời con 
người:
-Qua những tình huống đầy nghịch lý xảy ra đối với nhân vật Nhĩ, ta hiểu cuộc sống và số
phận con người, có những điều ngẫu nhiên vượt ra khỏi dự tính và ước muốn tính toán 
của con người.
-Có những điều giản dị song không dễ nhận ra.
-Cuộc sống thật đẹp, cái đẹp bình dị gần gũi và tình yêu của con người với quê hương, 
cuộc sống thật bền chặt. BÀI 2. CÁC DẠNG ĐỀ ĐỌC HIỂU
Đề số 1
Đọc đoạn văn sau:
Anh không dám nhìn vào mặt con. Trong khi lại nghiêng mặt ra ngoài cửa sổ, anh ngạc 
nhiên nhận thấy những cánh hoa bằng lăng càng thẫm màu hơn – một màu tím thẫm như 
bóng tối.
(Bến quê, Nguyễn Minh Châu)
1.Nêu hoàn cảnh sáng tác và chủ đề của tác phẩm?
2.Vì sao nhà văn lấy nhan đề cho tác phẩm là “Bến quê”?
3.Xác định một thành phần biệt lập trong những câu văn trên?
4.Viết đoạn văn ngắn từ 10 đến 15 câu nêu cảm nhận về nhân vật Nhĩ trong tác phẩm?
* Gợi ý giải
1. Hoàn cảnh sáng tác: Truyện ngắn viết trước bốn năm nhà văn qua đời, được in trong 
tập truyện cùng tên, xuất bản năm 1985.
- Chủ đề: Qua cảnh ngộ và tâm trạng nhân vật Nhĩ, truyện Bến quê gửi gắm những suy
ngẫm, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời, con người, thức tỉnh ở mọi người sự 
trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương. được ước muốn tưởng chừng nhỏ bé, giản đơn đó nữa. Và trong những ngày khốn khó, 
căn bệnh buộc chặt anh trên chiếc giường bệnh, anh càng thấm hiểu hơn tình nghĩa sắc 
son vợ chồng. Giờ đây, anh mới có thời gian để Lần đầu tiên Nhĩ mới để ý thấy Liên mặc 
tấm áo vá, những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai của anh và Nhĩ chợt nhận ra 
tình yêu thương, sự tần tảo cùng sự hi sinh một cách thầm lặng của vợ. Anh thấu hiểu nỗi 
vất vả, đức hi sinh của Liên dành cho gia đình trong suốt bao năm qua và xót xa, ân hận: 
“Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm”. Sau nhiều tháng ngày bôn tẩu tìm kiếm, Nhĩ đã tìm 
thấy được nơi nương tựa vững chắc nhất chính là gia đình trong những ngày này. Phải 
chăng khi con người cô đơn nhất họ mới nhận ra thứ tình cảm thiêng liêng, cao quý phải 
đâu xa mà chính là tình yêu với quê hương, gia đình. Hạnh phúc cả đời theo đuổi lại đến 
từ chính những điều giản dị, bình thường. Sự thấu hiểu muộn màng trong những ngày 
cuối đời dù sao cũng đem lại cho anh sự bình yên, tin cậy sau cả một đời bôn tẩu, kiếm 
tìm. Khép lại "Bến quê", hình ảnh nhân vật Nhĩ cứ lần lượt hiện lên với biết bao nhiêu 
những bài học triết lí sâu sắc giàu tính nhân văn của cuộc sống con người. Từ đó, ta càng 
thấm thía hơn và biết trân trọng hơn những giá trị vững bền, bình dị, gần gũi quanh ta 
như gia đình, quê hương. (@tailieuhoctapvip) 3. Tìm các câu nghi vấn và câu cầu khiến có trong đoạn trên?
4. Viết đoạn văn ngắn từ 10 đến 15 câu nêu cảm nhận về nhân vật Nhĩ trong tác phẩm?
* Gợi ý giải
• Trích trong “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu
• Các phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả
• Câu nghi vấn: Đêm qua lúc gần sáng em có nghe thấy tiếng gì không?/ Hôm nay đã là 
 ngày mấy rồi em nhỉ?
Câu cầu khiến: Anh cứ yên tâm.
• Tham khảo đoạn văn đề số 1 lại không thể nhích thân mình dịch chuyển vài mươi phân trên giường bệnh; đứa con trai 
mà anh nhờ thay mình thực hiện điều khát khao là đặt chân lên bãi bồi bên kia sông lại 
mải mê sa vào cuộc chơi phá thế cờ trên hè phố, có thể lỡ mất chuyến đò duy nhất trong 
ngày. Đưa ra những nghịch lí ấy, nhà văn muốn phát hiện những quy luật của đời sống và 
chiêm nghiệm, triết lí về cuộc đời con người. 
3. Thành phần biệt lập phụ chú: một màu tím thẫm như bóng tối. 3. Tìm các câu chia theo mục đích nói có trong đoạn trên?
* Gợi ý giải
1.Trích trong “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu
2.Truyện được trần thuật theo ngôi thứ ba nhưng lại diễn ra theo cái nhìn và tâm trạng của 
Nhĩ. Tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật được đặt trong một hoàn cảnh đặc biệt nghịch lí.
-Việc lựa chọn cách trần thuật như vậy giúp cho những suy ngẫm và triết lí của tác phẩm 
thêm sâu sắc. Bởi lời nói và suy nghĩ của người sắp chết vì bạo bệnh như Nhĩ bao giờ 
cũng thật đến tận đáy lòng. Đây cũng là nghệ thuật thuyết phục người đọc phải tin cậy 
những triết lí trong tác phẩm của tác giả.
3.
-Câu nghi vấn: Đêm qua lúc gần sáng em có nghe thấy tiếng gì không?/ Hôm nay đã là 
ngày mấy rồi em nhỉ?
-Câu cầu khiến: Anh cứ yên tâm.
-Câu trần thuật: Liên vẫn không đáp và biết chồng đang nghĩ gì. Chị đưa những ngón tay 
gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai chồng: c. Kết đoạn: Cảnh vật thiên nhiên trong buổi sáng đầu thu được cảm nhận bằng những 
cảm xúc tinh tế qua cái nhìn của Nhĩ hiện ra với vẻ đẹp riêng, sinh động, gợi cảm, rất 
bình di, gần gũi, thân quen.
II. HÃY TÓM TẮT TRUYỆN NGẮN “BẾN QUÊ” BẰNG MỘT ĐOẠN VĂN 
KHOẢNG 15 DÒNG.
Gợi ý
Nhĩ từng đi khắp mọi nơi trên thế giới nhưng cuối đời lại bị cột chặt vào giường bệnh bởi 
một căn bệnh hiểm nghèo. Nhưng cũng chính vào thời điểm ấy, Nhĩ đã phát hiện ra vùng 
đất bên kia sông, nơi bến quê quen thuộc, một vẻ đẹp bình dị và hết sức quyến rũ, từ màu 
hoa bằng lăng, màu nước sông Hồng, vùng bãi bồi phù xa bên bờ sông Hồng... Cũng như 
đến lúc nằm liệt giường, nhận được sự săn sóc tận tình của vợ, Nhĩ mới cảm nhận hết 
được nỗi vất vả, sự tần tảo, tình yêu và đức hi sinh thầm lặng của vợ mình. Nhĩ cũng nhận 
được sự quan tâm của chăm sóc của những người hàng xóm như của bọn trẻ con sống 
cùng nhà, của cụ giáo Khuyến... Nhĩ vô cùng khao khát được một lần đặt chân lên bờ bãi 
bên kia sông, cái miền đất thật gần gũi nhưng đã trở nên rất xa vời đối với anh. Nhĩ nhờ 
Tuấn – anh con trai thứ hai của mình đi sang bờ bên kia hộ bố. Nhưng Tuấn đã sa ta lại sa vào một đám chơi cờ trên hè phố và có thể lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong 
ngày.
 Tạo ra một chuỗi những tình huống nghịch lí như trên, tác giả muốn lưu ý người đọc 
một nhận thức về cuộc đời: cuộc sống và số phận con người chứa đựng những điều bất 
thường; những nghịch lí, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài những dự định, ước muốn, cả những
hiểu biết và toan tính của người ta. Bên cạnh đó, tác giả còn muốn gửi gắm một suy 
ngẫm: trong cuộc đời, người ta hướng đến những điều cao xa mà vô tình không biết đến 
những vẻ đẹp gần gũi ngay bên cạnh mình.
2.Những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ trên giường bệnh:
a. Cảm nhận của nhân vật Nhĩ về vẻ đẹp thiên nhiên buổi sáng đầu thu, được nhìn từ 
khung cửa sổ căn phòng mình:
+ Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của Nhi, từ gần đến xa, tạo thành một không gian 
có chiều sâu, rộng: từ những bông hoa bằng lăng ngay phía ngoài cửa sổ đến con sông
Hồng với màu đỏ nhạt lúc đã vào thu, đến vòm trời và sau cùng là bãi bồi bên kia sông.
+ Tất cả đều được cảm nhận bằng những cảm xúc tinh tế. Không gian và những cảm xúc 
ấy vốn quen thuộc, gần gũi, nhưng lại như rất mới mẻ với Nhĩ, tưởng chừng như lần đầu 
tiên anh cảm nhận được tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó. những giá trị thường bị người ta lãng quên, vô tình, nhất là lúc còn trẻ, khi con người còn 
lao theo những ham muốn xa vời. Sự thức nhận này chỉ đến được với người ta ở cái độ đã 
từng trải, đã thấm thía những sướng vui và cay đắng; và cùng với sự thức tỉnh ấy thường 
là những ân hận, xót xa..
 Lại càng trớ trêu hơn nữa, khi anh nhờ thằng con trai thực hiện ước muốn của mình,
thằng con trai anh cũng không hiểu được niềm khao khát của cha nó, nên làm một cách 
miễn cưỡng và rồi lại bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi, để rồi có thể 
lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Từ hoàn cảnh của mình, từ đứa con trai, Nhĩ đã 
chiêm nghiệm được cái quy luật phổ biến của đời người: “con người ta trên đường đời 
thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình”. Anh không trách đứa 
con trai, bởi giống như anh ngày trước, “nó đã thấy có gì hấp dẫn ở bên kia sông đâu”. 
Hành động kì quặc của Nhĩ ở cuối truyện biểu hiện sự nôn nóng thúc giục cậu con trai 
hãy mau lên kẻo lỡ chuyến đò, càng tô đậm niềm khao khát của anh.
5. Một đặc điểm nổi bật trong nghệ thuật của “Bến quê” là sáng tạo những hình ảnh giàu 
ý nghĩa biểu tượng. Đó là những hình ảnh cụ thể, sinh động mà mang được những ý 
nghĩa