Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 23: Chiếc lược ngà - Ngữ văn 9

 CHIẾC LƯỢC NGÀ
- Nguyễn Quang Sáng- “Năm 1966, tôi từ miền Bắc trở về miền Nam. Vùng Đồng Tháp Mười mênh mông nước 
trắng. Tôi đi ghe vào sâu trong rừng và sống ở một nhà sàn treo trên ngọn cây.Lúc đó, 
đoàn giao liên dẫn đường toàn là nữ. Tôi rất có ấn tượng với câu chuyện của một cô gái 
giao liên có chiếc lược ngà trắng. Sau khi nghe cô kể chuyện, tôi ngồi viết một ngày, một 
đêm là hoàn thành tác phẩm này”.
 (Văn lớp 9 không khó như bạn nghĩ)
– Văn bản trong sách giáo khoa là đoạn trích phần giữa của truyện.
b. Bố cục: 2 đoạn:
– Đoạn 1: Từ đếnđến”Nó nói trong tiếng nấc, vừa nói vừa từ từ tuột xuống” → Tình 
cảm cha con của bé Thu và ông Sáu trong ba ngày ông được nghỉ phép. – Đoạn – Đoạn 2: 
Còn lại → Ở khu căn cứ, ông Sáu làm chiếc lược ngà tặng con.
c. Chủ đề: Diễn tả một cách cảm động tình cha con thắm thiết, sâu nặng của cha con ông
Sáu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
d. Tóm tắt văn bản:
Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến.Mãi đến khi con gái lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm 
nhà, thăm con. Bé Thu không nhận ra cha vì vết sẹo trên mặt làm ba em không giống với 
người cha trong bức ảnh mà em biết. Em đối xử với ba như người xa lạ. Đến khi Thu 
nhận ngẫu nhiên song lại rất phổ biến, những tình huống đầy éo le mà chúng ta thường gặp 
trong chiến tranh. Song đặt các nhân vật của mình vào các tình huống ấy, nhà văn muốn 
khẳng định và ngợi ca: tình cha con thiêng liêng, sâu nặng như một giá trị nhân bản sâu 
sắc. Tình cảm ấy càng cao đẹp trong hoàn cảnh chiến tranh.
2.Diễn biến tâm lí và tình cảm của bé Thu.
a. Trước khi nhận ra cha:
−Thu thương cha như thế. Ta tưởng chừng như khi được gặp cha, nó sẽ bồi hồi, sung 
sướng và sà vào vòng tay của ba nó nũng nịu với tình cảm mãnh liệt hơn bao giờ hết. 
Nhưng không, Thu đã làm cho người đọc phải bất ngờ qua hành động quyết liệt không 
chịu nhận ông Sáu là ba. “Nghe gọi, con bé giật mình, tròn mắt nhìnngơ ngác, lạ 
lùng”. Khi ông Sáu đến gần, giọng lặp bặp run run: “Ba đây con! Ba đây con” thì “Con 
bé thấy lạ quá, mặt bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: Má! Má!”.
−Suốt ba ngày, ông Sáu chẳng đi đâu xa, muốn ở bên con vỗ về, chăm sóc, bù đắp cho 
con sự thiếu thốn tình cảm. Song, ông càng xích lại gần thì nó càng tìm cách xa lánh, 
nhất định không gọi một tiếng “ba”. cá tính, bướng bỉnh như Thu.Người đọc nhiều khi thấy giận em, thương cho anh Sáu. 
Nhưng thật ra em vẫn là cô bé dễ thương. Bởi nguyên nhân sâu xa của sự chối từ ấy vẫn 
là tình yêu ba.Tình yêu đến tôn thờ, trung thành tuyệt đối với người ba trong tấm ảnh 
chụp chung với má – người ba với gương mặt không có vết thẹo dài.
b. Khi nhận ra cha:
−Tình yêu ba trong bé Thu đã trỗi dậy mãnh liệt vào cái giây phút bất ngờ nhất, giây phút 
ông Sáu lên đường trong nỗi đau vì không được con đón nhận.
−Bằng sự quan sát tinh tế, bác Ba là người đầu tiên nhận ra sự thay đổi của Thu trong “vẻ
mặt sầm lại buồn rầu”, “đôi mắt như to hơn nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu xa”. Điều đó cho 
thấy trong tâm hồn đứa trẻ nhạy cảm như Thu đã có ý thức về cảm giác chia li, giây phút 
này em thèm biểu lộ tình yêu với ba hơn hết, nhưng sự ân hận về những gì mình đã làm 
ba buồn khiến em không dám bày tỏ. Để rồi tình yêu ba trào dâng mãnh liệt trong em vào
khoảnh khắc ba nhìn em với cái nhìn trìu mến, giọng nói ấm áp “thôi, ba đi nghe con!”.
Đúng vào lúc không một ai ngờ tới, kể cả ông Sáu, Thu thốt lên tiếng kêu thét 
“Baaaba!”. “Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng và ruột gan mọi người 
nghe thật xót xa. Đó là tiếng “ba” nó cố kìm nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng “ba” như 
vỡ tung ra từ đáy lòng nó”. Tiếng gọi thân thương ấy đứa trẻ nào cũng gọi đến thành quen Bắt đầu từ chi tiết này, chiếc lược ngà bước vào câu chuyện, trở thành một chứng nhân 
âm thầm cho tình cha con thiêng liêng, bất tử.
=> Qua những biểu hiện tâm lí và hành động của bé Thu, người đọc cảm nhận được tình 
cảm sâu sắc, mạnh mẽ nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi của bé Thu. Sự cứng đầu, 
tưởng như ương ngạnh ở Thu là biểu hiện của một cá tính mạnh mẽ (cơ sở để sau này trở 
thành một cô giao liên mưu trí, dũng cảm). Tuy nhiên, cách thể hiện tình cảm của em vẫn 
rất hồn nhiên, ngây thơ.
=> Qua những diễn biến tâm lí của Thu, ta thấy tác giả đã tỏ ra rất am hiểu tâm lí trẻ thơ
và diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến, trân trọng những tình cảm trẻ thơ. con”. -> Đây là những giọt nước mắt hạnh phúc của người cha, của người cán bộ kháng 
chiến. 
– Tình yêu con tha thiết của ông còn được thể hiện rất sâu sắc khi ông ở khu căn cứ:
+ Xa con, ông luôn nhớ con trong nỗi day dứt, ân hận ám ảnh vì mình đã lỡ tay đánh con.
+ Lời dặn của con lúc chia tay đã thôi thúc ông làm cho con cây lược.
+ Tác giả diễn tả tình cảm của ông Sáu xung quanh chuyện ông làm chiếc lược:
++ Kiếm được khúc ngà voi, ông hớn hở như đứa trẻ được quà: “từ con đường mòn chạy 
lẫn trong rừng sâu, anh hớt hải chạy về, tay cầm khúc ngà đưa lên khoe với tôi. Mặt anh 
hớn hở như một đứa trẻ được quà”.
++ Rồi ông dồn hết tâm trí và công sức vào việc làm cho con cây lược: “anh cưa từng
chiếc răng lược, thận trọng, tỉ mỉ và cố công như một người thợ bạc”. Trên sống lưng 
lược, ông đã gò lưng, tẩn mẩn khắc từng nét chữ: “Yêu nhớ tặng Thu con của ba”. Ông 
gửi vào
đó tất cả tình yêu và nỗi nhớ.
++ Nhớ con “anh lấy cây lược ra ngắm nghía rồi mài lên tóc cho cây lược thêm bóng, 
thêm mượt”. Ông không muốn con ông đau khi chải lược.Yêu con, ông Sáu yêu đến từng 
sợi tóc của con → Chiếc lược trở thành vật thiêng liêng đối với ông Sáu, nó làm dịu đi 
nỗi 4. Tổng kết:
a. Nội dung:
- Truyện “Chiếc lược ngà” đã thể hiện một cách cảm động tình cha con thắm thiết, sâu 
 nặng và cao đẹp của cha con ông Sáu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
- Truyện còn gợi cho người đọc nghĩ đến và thấm thía những mất mát đau thương, éo le
mà chiến tranh gây ra cho bao nhiêu con người, bao nhiêu gia đình.
b. Nghệ thuật:
− Xây dựng tình huống truyện bất ngờ mà tự nhiên, hợp lí
− Xây dựng cốt truyện khá chặt chẽ, lựa chọn nhân vật kể chuyện thích hợp. Truyện được 
 kể theo ngôi thứ nhất, đặt vào nhân vật bác Ba, người bạn chiến đấu của ông Sáu và 
 cũng là người chứng kiến, tham gia vào câu chuyện. Với ngôi kể này, người kể chuyện 
 xen vào những lời bình luận, suy nghĩ, bày tỏ sự đồng cảm, chia sẻ với nhân vật, và câu 
 chuyện vẫn mang tính khách quan.
− Miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật tinh tế và sâu sắc, nhất là đối với nhân vật bé Thu.
− Ngôn ngữ truyện mang đậm chất địa phương Nam Bộ. Câu 4: Viết một đoạn văn từ 10 -12 câu theo phép lập luận tổng-phân-hợp nêu cảm nhận 
của em về tình cảm của nhân vật “con bé” dành cho ba trong truyện ngắn “Chiếc lược 
ngà”. Trong đoạn văn có sử dụng một câu mở rộng thành phần và một phép liên kết.
* Gợi ý giải
1
-Đoạn trích sử dụng phương thức biểu đạt tự sự, biểu cảm.
-Nhân vật “anh” và “con bé” trong đoạn trích trên là ông Sáu và bé Thu.
-Vì:
+ Lúc đầu, bé Thu không nhận ra ba sau tám năm xa cách và do vết thẹo khiến ông Sáu 
khác với người ba trong ảnh.
+ Được bà ngoại giải thích, bé Thu nhận ra ba nên đó là biểu hiện của tình yêu dành cho
ba của cô bé. 
2
-Thành phần biệt lập có trong câu “chắc”
-Là thành phần tình thái.
3. Tình huống gắn với đoạn trích, ý nghĩa tình huống và chi tiết “vết thẹo dài bên má 
phải”: -Anh Sáu phải từ giã mọi người để trở về đơn vị. Anh không dám đến với nó, mặc dù anh 
rất muốn ôm con, hôn con nhưng sợ nó giãy lên rồi bỏ chạy. Anh chỉ đứng nhìn nó với 
đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu.
-Bé Thu đứng trong góc nhà với đôi mắt mênh mông, với tâm trạng xôn xao, bồn chồn. 
Ngay trong lúc bất ngờ nhất, lúc mọi người tưởng nó đứng yên, bé Thu đã kêu thét lên 
một tiếng “ba”, tiếng kêu như một tiếng xé, xé cả ruột gan mọi người, một tiếng ba mà nó 
cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng ba như vỡ tung ra từ đáy lòng của nó. Nó vừa 
kêu vừa chạy tới, chạy thót lên, dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó rồi nói trong tiếng 
khóc.
-Nó hôn ba nó cùng khắp: hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài bên má của ba 
nó nữa. ôi, tình cảm của bé Thu đối với ba sâu nặng biết bao. Câu 1: Trong truyện ngắn “Chiếc lược ngà”, những tình huống nào đã bộc lộ sâu sắc và 
cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu?
Câu 2: Chỉ ra 2 lời dẫn trực tiếp trong đoạn trích trên và chuyển chúng thành những lời 
dẫn gián tiếp.
Câu 3: Bằng hiểu biết của em về tác phẩm, em hãy cho biết hình ảnh chiếc lược ngà trong
truyện có ý nghĩa như thế nào?
Câu 4: Viết một đoạn văn khoảng 12 câu theo cách lập luận diễn dịch làm rõ tình cảm cha 
con sâu nặng, cảm động của ông Sáu và bé Thu trong cảnh chia tay, trong đó có sử dụng 
kiểu câu phủ định mang ý nghĩa khẳng định và phép lặp để liên kết (gạch dưới câu phủ
định mang ý nghĩa khẳng định và các từ ngữ được sử dụng trong phép lặp).
* Gợi ý giải
1. Tình huống bộc lộ sâu sắc tình cha con:
-Hai cha con gặp nhau sau tám năm xa cách nhưng bé Thu không nhận ra cha, đến lúc bé 
nhận ra cha và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông Sáu lại phải ra đi.
-Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và mong nhớ con vào việc làm chiếc
lược ngà để tặng con nhưng chưa kịp trao thì ông đã hi sinh.
2. Hai câu dẫn trực tiếp: 4. Đoạn văn cần có các ý sau:
-Tình huống éo le: ông Sáu phải vào chiến trường sau ba ngày phép, lúc này bé Thu mới 
nhận ra ba.
-Tình yêu thương mãnh liệt bé Thu dành cho ba thể hiện ở các chi tiết như tiếng gọi ba, 
cử chỉ, hành động dành cho ba...
-Tình yêu thương con sâu sắc ờ ông Sáu biểu lộ qua những chi tiết
-Diễn tả tâm trạng, cử chỉ, đặc biệt là ánh nhìn của ông dành cho con... Từ những cảm 
nhận trên, cằn khẳng định thành công của tác giả trong việc tạo tình huống, miêu tả tâm lí 
nhân vật nhằm làm nổi bật tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong cảnh ngộ éo le của 
chiến tranh. 1.
-Đoạn văn trên được rút từ tác phẩm “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng.
-Hai nhân vật được người kể chuyện nhắc tới trong đoạn trích là ông Sáu và bé Thu.
2.Thành phần khởi ngữ: “Còn anh”
3.Lý do khiến nhân vật “anh” “đau đớn” trong cuộc gặp gỡ: Lẽ ra, cuộc gặp mặt sau tám
năm xa cách sẽ ngập tràn niềm vui và hạnh phúc nhưng trong câu chuyện, cuộc gặp ấy lại 
khiến nhân vật “anh” đau đớn. Bởi vì, khi người cha được về thăm nhà, khao khát đốt 
cháy lòng ông là được gặp con, được nghe con gọi tiếng “ba” để được ôm con vào lòng 
và sống những giây phút hạnh phúc bấy lâu ông mong đợi. Nhưng thật éo le, con bé 
không những không nhận mà còn tỏ thái độ rất sợ hãi
•Đoạn văn cần đảm bảo các ý sau:
- Khi anh Sáu về thăm nhà:
+ Khao khát, nôn nóng muốn gặp con nên anh đau đớn khi thấy con sợ hãi bỏ chạy: “mặt 
anh sầm lại, trông thật đáng thương và hai tay buông xuống như bị gãy”
+ Suốt ba ngày ở nhà: “Anh chẳng đi đâu xa, lúc nào cũng vỗ về con” và khao khát 
“mong
được nghe một tiếng ba của con bé”, nhưng con bé chẳng bao giờ chịu gọi.