Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 22: Lặng lẽ Sa Pa - Ngữ văn 9

 LẶNG LẼ SA PA
- Nguyễn Thành Long- 2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác:
– “Lặng lẽ Sa Pa” được sáng tác năm 1970, trong chuyến đi thực tế của tác giả ở Lào Cai.
Đây là một truyện ngắn tiêu biểu ở đề tài viết về cuộc sống mới hòa bình, xây dựng chủ 
nghĩa xã hội ở miền Bắc.
– In trong tập “Giữa trong xanh” (1972) của Nguyễn Thành Long.
b. Bố cục: 3 đoạn:
– Đoạn 1: Từ đầuđến”Kìa, anh ta kia”: Anh thanh niên qua lời giới thiệu của bác lái 
xe.
– Đoạn 2: Tiếpđến”không có vật gì như thế”: Cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa anh thanh 
niên với ông họa sĩ và cô kĩ sư.
– Đoạn 3: Còn lại: Cuộc chia tay cảm động.
c. Chủ đề: Truyện ca ngợi những con người lao động âm thầm trong công cuộc xây dựng 
chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.
d. Tóm tắt văn bản:
 Trên chuyến xe khách từ Hà Nội lên Lào Cai, ông họa sĩ già,bác lái xe, cô kĩ sư trẻ tình 
cờ quen nhau. Bác lái xe đã giới thiệu cho ông họa sĩ và cô kĩ sư làm quen với anh thanh họa sĩ) về anh và những người như anh, tác giả đã làm nổi bật được chủ đề của tác phẩm:
Trong cái lặng lẽ, vắng vẻ trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự
nghỉ ngơi, vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.
2. Cảnh sắc thiên nhiên Sa Pa:
- Nắng đốt cháy rừng cây, mạ bạc con đèo
- Cây hoa tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng.
- Mây bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi xuống đường 
cái, luồn cả vào gầm xe.
=> Vài nét chấm phá điểm xuyết, nghệ thuật nhân hóa, so sánh ->Tác giả đã khắc họa bức
tranh thiên nhiên Sa Pa với vẻ đẹp trong trẻo, thơ mộng, hữu tình. Miêu tả bức tranh thiên 
nhiên bằng ngôn ngữ trong sáng, mỗi chữ, mỗi câu như có đường nét, hình khối, sắc màu.
Văn xuôi truyện ngắn mà giàu nhịp điệu mang âm hưởng một bài thơ về thiên nhiên đất 
nước.
3. Vẻ đẹp con người:
a. Nhân vật anh thanh niên:
- Đây là nhân vật chính của truyện.Tuy nhiên tác giả không cho nhân vật xuất hiện ngay từ 
đầu mà chỉ gián tiếp qua lời giới thiệu rất ấn tượng của bác lái xe ( rằng anh ta là “một – Anh làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa,
đo nắng, tính mây và đo chấn động mặt đất, dự báo thời tiết hằng ngày để phục vụ sản xuất
và phục vụ chiến đấu”. Một công việc gian khó nhưng đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ và tinh
thần trách nhiệm cao. “Nửa đêm dù mưa tuyết, gió lạnh, đúng giờ ốp thì cũng phải trở dậy
ra ngoài trời làm việc”.
– Hoàn cảnh sống khắc nghiệt vô cùng bởi sự heo hút, vắng vẻ; cuộc sống và công việc có
phần đơn điệu, giản đơnlà thử thách thực sự đối với tuổi trẻ vốn sung sức và khát khao
trời rộng, khát khao hành động. Nhưng cái gian khổ nhất đối với chàng trai trẻ ấy là phải
vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ quanh năm suốt tháng ở nơi núi cao không một bóng người.
Cô đơn đến mức “thèm người”, phải lăn cây chặn đường dừng xe khách qua núi để được
gặp gỡ, trò chuyện.
– Và anh đã vượt qua hoàn cảnh bằng những suy nghĩ rất đẹp, giản dị mà sâu sắc.
a.2. Vẻ đẹp trong tính cách người thanh niên.
* Lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm với công việc:
– Anh hiểu rằng, công việc mình làm tuy nhỏ bé nhưng liên quan đến công việc chung của 
đất nước, của mọi người. – Ngoài công việc, anh còn trồng hoa, nuôi gà, làm cho cuộc sống của mình thêm thi vị,
phong phú về vật chất và tinh thần.
– Cuộc sống của anh không cô đơn, buồn tẻ vì anh có một nguồn vui đó là đọc sách. Anh
coi sách như một người bạn để trò chuyện, để thanh lọc tâm hồn. Sách là nhịp cầu kết nối
với thế giới nhộn nhịp bên ngoài. (khi bác lái xe đưa gói sách cho anh, anh“mừng quýnh”
như bắt được vàng)
* Sự chân thành, cởi mở và lòng hiếu khách:
– Sống trong hoàn cảnh như thế sẽ có người dần thu mình lại trong nỗi cô đơn.Nhưng anh
thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi “thèm người”, lòng hiếu khách đến nồng nhiệt và sự
quan tâm đến người khác một cách chu đáo.
– Biểu hiện:
+ Tình thân với bác lái xe, thái độ ân cần chu đáo, tặng củ tam thất cho vợ bác vừa mới ốm
dậy.
+ Vui sướng cuống cuồng khi có khách đến thăm nhà.
+ Anh đón tiếp khách nồng nhiệt, ân cần chu đáo: hái một bó hoa rực rỡ sắc màu tặng người
con gái chưa hề quen biết: “Anh con trai, rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân, =>Tóm lại, chỉ bằng một số chi tiết và anh thanh niên chỉ xuất hiện trong khoảnh khắc của
truyện, nhưng tác giả đã phác hoạ được chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về
tinh thần, tình cảm, cách sống và những suy nghĩ về cuộc sống, về ý nghĩa của công việc.
=> Anh thanh niên là hình ảnh tiêu biểu cho những con người ở Sa Pa, là chân dung con
người lao động mới trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
b. Nhân vật ông họa sĩ:
– Tuy không dùng cách kể ở ngôi thứ nhất nhưng hầu như người kể chuyện đã nhập vào
cái nhìn và suy nghĩ của nhân vật ông họa sĩ để quan sát và miêu tả từ cảnh thiên nhiên đến
nhân vật chính của chuyện. Từ đó, gửi gắm suy nghĩ về con người, về nghệ thuật.
– Ngay từ những phút ban đầu gặp gỡ anh thanh niên, bằng sự từng trải nghề nghiệp và
niềm khao khát của người nghệ sĩ đi tìm đối tượng của nghệ thuật, ông đã xúc động và bối
rối.
– Ông muốn ghi lại hình ảnh anh thanh niên bằng nét bút kí họa và “người con trai ấy đáng
yêu thật nhưng làm cho ông nhọc quá”. Những xúc cảm và suy tư của nhân vật ông họa sĩ
về người thanh niên và về những điều khác nữa được gợi lên từ câu chuyện của anh làm
cho chân dung nhân vật chính thêm sáng đẹp và tạo nên chiều sâu tư tưởng. d. Bác lái xe:
– Bác lái xe là nhân vật xuất từ đầu truyện, nhưng cũng kịp thể hiện những nét đẹp trong
tính cách. Là người rất yêu công việc, suốt 30 năm trong nghề lái xe mà vẫn luôn giữ được
tính cởi mở, niềm nở có trách nhiệm với công việc, nhạy cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên
và con người. Bác lái xe là cầu nối giữa anh thanh niên và cuộc đời (mua sách cho anh,
dừng xe dưới chân đồi để anh trò chuyện, giới thiệu những người bạn mới cho anh). Bác
lái xe cũng là người dẫn dắt truyện, kích thích sự tò mò của ông họa sĩ và cô kĩ sư về anh
thanh niên – người cô độc nhất thế gian, người rất “thèm người”
=> Qua cảm xúc, suy nghĩ và thái độ cảm mến của bác lái xe, cô kĩ sư, ông họa sĩ, hình
ảnh anh thanh niên được hiện ra càng rõ nét và đẹp hơn. Chủ đề của tác phẩm mở rộng
thêm và gợi ra nhiều ý nghĩa. Bức chân dung nhân vật chính như được soi rọi nhiều luồng
ánh sáng khiến nó thêm rạng rỡ và ánh lên nhiều màu sắc.
e. Trong tác phẩm, còn có những nhân vật không xuất hiện trực tiếp mà chỉ xuất hiện
gián tiếp qua câu kể của anh thanh niên cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm.
Đó là:
– Anh bạn đồng nghiệp lặng lẽ cống hiến trên đỉnh Phan-xi-păng cao 3142 mét. 4. Tổng kết:
a. Nội dung: Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” khắc họa thành công hình ảnh những con người
lao động bình thường, mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng ở một mình
trên đỉnh núi cao. Qua đó, truyện khẳng định vẻ đẹp của con người lao động và ý nghĩa của
những công việc thầm lặng.
b. Nghệ thuật:
– Cốt truyện đơn giản, xoay quanh một tình huống đó là có cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa ông
họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ và một anh thanh niên làm công tác khí tượng. Cuộc gặp gỡ chỉ diễn
ra trong chốc lát nhưng đã để lại một ấn tượng gợi nhiều suy nghĩ và dẫn chúng ta tới những
nhân vật mới: kĩ sư vườn rau, nhà nghiên cứu sét.
– Xây dựng nhân vật chân dung, nhân vật được ghi lại được đánh giá qua những cảm nhận
trực tiếp nhưng không hề nhạt nhòa bởi được khắc họa qua nhiều điểm nhìn và miêu tả tinh
tế.
– Chất thơ của “Lặng lẽ Sa Pa” cũng phụ trợ đắc lực cho bài ca, ca ngợi con người bình dị
mà cao quý: trong tình huống trữ tình, trong bức tranh thiên nhiên, trong lời đối thoại,
nhưng quan trọng nhất đó là những ý nghĩ, cảm xúc của người trong cuộc và vẻ đẹp rất đỗi
nên thơ, nên họa, nên nhạc của lối sống mà nhân vật chính gợi ra. Câu 4. Lời tâm sự của nhân vật anh thanh niên gợi cho em những suy nghĩ gì? Về cách ứng 
xử với mọi người? Trình bày suy nghĩ của em bằng một đoạn văn khoảng 10 đến 15 câu.
* Gợi ý giải
1
- Đoạn văn sử dụng hình thức ngôn ngữ đối thoại.
- Dấu hiệu giúp em nhận biết:
 + Đây là cuộc trò chuyện giữa anh thanh niên với ông Họa sĩ.
 + Lời nói phát thành tiếng.
 + Có gạch ngang đầu dòng.
2. Có khởi ngữ: Còn người thì ai mà chả "thèm" hở bác?
3.
- Nếu xét trên phương diện nghĩa của từ: "Người cô độc" là con người cô đơn độc thân,
sống một mình, không có ai bầu bạn thì Bác lái xe đúng. Nhưng khi theo dõi câu chuyện
ta hiểu rằng anh thanh niên không hề cô độc, không hề một mình. Ta hãy nghe anh thanh
niên nói: khi ta việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi việc của
cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia. thật là đột ngột, không ngờ lại là như thế". Qua lời kể chân thành của anh thanh niên, tác
giả đã cho ta thấy được những suy nghĩ đẹp và đúng đắn của anh. Anh chính là biểu tượng
cho những con người lao động vẫn ngày đêm thầm lặng cống hiến.
Đề số 2
Đọc đoạn trích sau:
 “Họa sĩ nghĩ thầm: “Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa
kịp gấp chăn chẳng hạn”... ông rất ngạc nhiên khi bước lên bậc thang bằng đất, thấy người
con trai đang hái hoa. Còn cô kĩ sư chỉ “ô” lên một tiếng! Sau gần hai ngày, qua ngót bốn
trăm cây số đường dài cách xa Hà Nội, đứng trong mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng
kia, bỗng nhiên lại gặp hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong... ngay
lúc dưới kia đang mùa hè, đột ngột và mừng rỡ, quên mất e lệ, cô chạy đến bên người con
trai đang cắt hoa. Anh con trai, rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân, trao bó
hoa đã cắt cho người con gái, và cũng rất tự nhiên, cô đỡ lấy”.
 (Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long, SGK lớp 9)
Câu 1: Nêu hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” và nhận xét về tình huống
truyện. - Nhận xét về tình huống:
+ Tình cờ, nhẹ nhàng
+ Hoàn cảnh thuận lợi để tác giả khắc họa chân dung anh thanh niên, nhân vật chính, một
cách khách quan, chân thực không chỉ qua hành động, việc làm của anh mà còn qua những 
cảm xúc, suy nghĩ của các nhân vật khác.
2
Anh con trai/ rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân, trao bó hoa đã cắt
 C1 V1
cho người con gái, và cũng rất tự nhiên, cô/ đỡ lấy
 V1 C2 V2
→ Câu trên thuộc kiểu câu ghép 
3
- Anh thanh niên là người cởi mở, thân thiện, hiếu khách.
- Nhân vật anh thanh niên là người có nếp sống, phong cách sống đẹp -> Tinh thần lạc 
quan, yêu đời.
=> Lời văn thể hiện sự khâm phục, yêu quý, ngợi ca nhân vật.
4. Gợi ý các ý: