Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 20: Nói với con - Ngữ văn 9

 NÓI VỚI CON
 (Y Phương) giá trị tích cực, vĩnh cửu của văn hóa. Chính vì thế, qua bài thơ ấy, tôi muốn nói rằng chúng
ta phải vượt qua sự ngặt nghèo, đói khổ bằng văn hóa”.
→ Từ hiện thức khó khăn ấy, nhà thơ viết bài thơ này để tâm sự với chính mình, động viên
mình, đồng thời để nhắc nhở con cái sau này.
b. Bố cục: 2 phần
–Phần 1: Từ đầu đến “Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”: Người cha nói với con cội nguồn
sinh dưỡng: Con lớn lên trong tình yêu thương, sự nâng đỡ của cha mẹ, trong cuộc sống
lao động nên thơ của quê hương.
Phần 2: Còn lại: Đức tính tốt đẹp của người đồng mình. Người cha bộc lộ lòng tự hào về
sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, về truyền thống cao đẹp của quê hương và mong ước con hãy
kế tục xứng đáng truyền thống ấy => Bố cục chặt chẽ, lớp lang, đi từ tình cảm gia đình mà
mở rộng ra tình cảm quê hương, từ những kỉ niệm gần gũi mà nâng lên thành lẽ sống. + Ta có thể hình dung được gương mặt tràn ngập tình yêu thương, ánh mắt long lanh rạng
rỡ cùng với vòng tay dang rộng của cha mẹ đưa ra đón đứa con vào lòng.
+ Từng câu, từng chữ đều toát lên niềm tự hào và hạnh phúc tràn đầy. Cả ngôi nhà như
rung lên trong “tiếng nói”, “tiếng cười” của cha, của mẹ.Mỗi bước con đi, mỗi tiếng con
cười đều được cha mẹ đón nhận, chăm chút mừng vui. Trong tình yêu thương, trong sự
nâng niu của cha mẹ, con lớn khôn từng ngày.
-> Tình cha mẹ – con cái thiêng liêng, sâu kín, mối dây ràng buộc, gắn kết gia đình bền
chặt đã được hình thành từ những giây phút hạnh phúc bình dị, đáng nhớ ấy. Lời thơ ngay
từ đầu đã chạm đến sợi dây tình cảm gia đình sâu kín của mỗi con người nên tạo được sự
đồng cảm, rung động sâu sắc đến độc giả. (@tailieuhoctapvip)
– Cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người được Y Phương nói đến không chỉ là gia đình
mà còn là quê hương, là thiên nhiên tươi đẹp và thấm đượm nghĩa tình. Như bầu sữa tinh
thần thứ hai, quê hương với cuộc sống lao động, với thiên nhiên tươi đẹp, tình nghĩa đã
nuôi dưỡng, sẻ chia giúp cho con trưởng thành. Đó là:
Người đồng mình yêu lắm, con ơi!
Đan lờ cài nan hoa 
Vách nhà ken câu hát. Con đường cho những tấm lòng.
Nếu như hình dung về một vùng núi cụ thể, chắc hẳn mỗi người có thể gắn nó với những
hình ảnh khác cách nói của Y Phương: là thác lũ, là bạt ngàn cây hay rộn rã tiếng chim thú
hoặc cả những âm thanh “gió gào ngàn, giọng nguồn thét núi”, những bí mật của rừng
thiêng.. Nhưng Y Phương chỉ chọn một hình ảnh thôi, hình ảnh “hoa” để nói về cảnh
quan của rừng. Nhưng hình ảnh ấy có sức gợi rất lớn, gợi về những gì đẹp đẽ và tinh tuý
nhất. Hoa trong “Nói với con” có thể là hoa thực – như một đặc điểm của rừng – và khi đặt
trong mạch của bài thơ, hình ảnh này là một tín hiệu thẩm mĩ góp phần diễn đạt điều tác
giả đang muốn khái quát: chính những gì đẹp đẽ của quê hương đã hun đúc nên tâm hồn
cao đẹp của con người ở đó. Quê hương còn hiện diện trong những gì gần gũi, thân thương.
Đó cũng chính là một nguồn mạch yêu thương vẫn tha thiết chảy trong tâm hồn mỗi người,
bởi “con đường cho những tấm lòng”. Điệp từ “cho” mang nặng nghĩa tình. Thiên nhiên
đem đến cho con người những thứ cần để lớn, dành tặng cho con người những gì đẹp đẽ
nhất. Thiên nhiên đã che chở, nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn và lối sống. 2. Đức tính tốt đẹp của người đồng mình.
– Trong cái ngọt ngào của kỉ niệm về gia đình và quê hương, người cha đã tha thiết nói với 
con về những phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình.
a. Người đồng mình biết lo toan và giàu mơ ước (Giàu ý chí, nghị lực)
– Người đồng mình không chỉ là những con người giản dị, tài hoa trong cuộc sống lao động 
mà còn là những con người biết lo toan và giàu mơ ước:
Người đồng mình thương lắm con ơi! 
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn.
+ Nếu trên kia “yêu lắm con ơi”– yêu cuộc sống vui tươi bình dị, yêu bản làng thơ mộng,
yêu những tấm lòng chân thật nghĩa tình, thì đến đây người cha nói “thương lắm con ơi”–
bởi sau từ “thương” đó là những những nỗi vất vả, gian khó của con người quê hương →
Người cha biểu lộ tình cảm yêu thương chân thành về gian truân, thử thách cùng ý chí mà
người đồng mình đã trải qua.
+ Bằng cách tư duy độc đáo của người miền núi, Y Phương đã lấy cái cao vời vợi của trời
để đo nỗi buồn, lấy cái xa của đất để đo ý chí con người. + Điệp ngữ “sống”, “không chê” và điệp cấu trúc câu cùng hình ảnh đối xứng đã nhấn
mạnh: người đồng mình có thể nghèo nàn, thiếu thốn về vật chất nhưng họ không thiếu ý
chí và quyết tâm. Người đồng mình chấp nhận và thủy chung gắn bó cùng quê hương, dẫu
quê hương có đói nghèo, vất vả. Và phải chăng, chính cuộc sống nhọc nhằn, đầy vất vả
khổ đau ấy đã tôi luyện cho chí lớn để rồi tình yêu quê hương sẽ tạo nên sức mạnh giúp họ
vượt qua tất cả.
+ Phép so sánh “Sống như sông như suối” gợi vẻ đẹp tâm hồn và ý chí của người đồng
mình. Gian khó là thế, họ vẫn tràn đầy sinh lực, tâm hồn lãng mạn, khoáng đạt như hình
ảnh đại ngàn của sông núi. Tình cảm của họ trong trẻo, dạt dào như dòng suối, con sống
trước niềm tin yêu cuộc sống, tin yêu con người.
c. Người đồng mình có ý thức tự lập, tự cường và tinh thần tự tôn dân tộc:
– Phẩm chất của người của con người quê hương còn được người cha ca ngợi qua cách nói
đối lập tương phản giữa hình thức bên ngoài và giá trị tinh thần bên trong, nhưng rất đúng
với người miền núi:
Người đồng mình thô sơ da thịt 
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
+ Lời thơ mộc mạc, giản dị nhưng chứa bao tâm tình. -> Câu thơ đã khái quát về tinh thần tự tôn dân tộc, về ý thức bảo vệ nguồn cội, bảo tồn 
những truyền thống quê hương tốt đẹp của người đồng mình.
- Khép lại đoạn thơ bằng âm hưởng của một lời nhắn nhủ trìu mến với biết bao niềm tin hi 
vọng của người cha đặt vào đứa con yêu:
Con ơi tuy thô sơ da thịt 
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.
+ Ý thơ “Tuy thô sơ da thịt” và “không bao giờ nhỏ bé” được lặp lại với bốn câu thơ trước
đó càng trở nên da diết, khắc sâu trong lòng con về những phẩm chất cao đẹp của “người
đồng mình”. Nhưng hai tiếng “Lên đường” cho thấy người con đã lớn khôn và tạm biệt gia
đình – quê hương để bước vào một trang đời mới. (@tailieuhoctapvip)
+ Trong hành trang của người con mang theo khi “lên đường”có một thứ quý giá hơn mọi
thứ trên đời, đó là ý chí, nghị lực, truyền thống quê hương. Lời dặn của cha thật mộc mạc,
dễ hiểu, thấm thía, ẩn chứa niềm hi vọng lớn lao của cha, hi vọng đứa con sẽ tiếp tục vững
bước trên đường đời, tiếp nối truyền thống và làm vẻ vang quê hương. => Đoạn thơ chứa chan ý nghĩa, mộc mạc, đằm thắm mà sâu sắc. Nó tựa như một khúc ca
nhẹ nhàng mà âm vang. Lời thơ tâm tình của người cha sẽ là hành trang đi theo con suốt
cuộc đời và có lẽ mãi mãi là bài học bổ ích cho các bạn trẻ – bài học về niềm tin, nghị lực,
ý chí vươn lên.
3. Tổng kết
- “Nói với con”, Y Phương không chỉ sắp xếp hành trang cho riêng đứa con yêu quý của
mình, mà cũng là hành trang ông muốn trao gửi cho tất cả những ai đang bước đi trên
đường đời. Nội dung: Bài thơ thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống
cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc. Bài thơ giúp ta hiểu thêm về sức
sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền
thống, với quê
hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống.
b. Nghệ thuật
– Thể thơ tự do.
–Bài thơ giản dị, với những hình ảnh vừa cụ thể vừa mang ý nghĩa biểu tượng, giàu sắc
thái biểu đạt và biểu cảm. BÀI 2. CÁC DẠNG ĐỀ ĐỌC HIỂU
Đề số 1
Cho đoạn thơ sau:
Người đồng mình thương lắm con ơi 
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn
Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói 
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc
Người đồng mình thô sơ da thịt 
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
1. Hãy nêu tên tác giả, tác phẩm?
2. Hãy nêu mạch cảm xúc và ý nghĩa nhan đề của tác phẩm đã xác định được ở câu 1?
3. Hãy chỉ ra một thành ngữ trong đoạn trên? Một bước chạm tiếng nói
 Hai bước tới tiếng cười”
Những câu thơ có cách diễn đạt thật độc đáo đã cho thấy tình yêu thương của cha mẹ đối
với con. Con lớn lên hàng ngày trong tình yêu thương ấy, trong sự nâng niu, mong chờ của
cha mẹ. Và không chỉ có vậy, thời gian trôi qua, con còn dần trường thành trong vòng tay
ấm áp của quê hương. Đó là những “người đồng mình” rất cần cù và lạc quan. Các từ ngữ
giàu sắc thái biểu hiện: cài nan hoa, ken câu hát đã miêu tả cụ thể những đức tính quý báu
ấy của bà con làng bản. Rừng núi quê hương không chỉ thơ mộng, trữ tình mà còn vô cùng
khoáng đạt: “cho hoa”, “cho những tấm lòng”. Thiên nhiên vĩ đại đã góp phần nuôi con
khôn lớn, nâng đỡ con về cả tâm hồn và lối sống.
Chú thích
* “Và” - phép liên kết câu dùng quan hệ từ.
* “Đó” - phép thế. * Gợi ý giải
1. Trích trong “Nói với con” của Y Phương
- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ sáng tác năm 1980, thời điểm đó đất nước ta tiếp tục bị kẻ
thù gây chiến: chiến tranh Biên giới Tây Nam; chiến tranh Biên giới phía Bắc; Mĩ tiến hành
bao vây cấm vận nên tình hình nước ta gặp nhiều khó khăn về kinh tế-xã hội, làm cho đời
sống tinh thần và vật chất của nhân dân cả nước nói chung, nhân dân các dân tộc thiểu số
ở miền núi nói riêng vô cùng khó khăn, thiếu thốn. Đó là lời tâm sự với con gái đầu lòng
mà cũng là tâm sự của chính tâm hồn tác giả. Khi hoàn cảnh bấy giờ ông dường như không
biết lấy gì để vịn, để tin và cần có một mạch nguồn để con người tin vào đó là văn hóa
2. Hàm ý của:
 + “Lên đường”: Con đã lớn khôn và hãy mang theo ý chí, truyền thống quê hương làm 
hành trang lên đường
 + “Không bao giờ nhỏ bé”: Khắc sâu trong lòng con về những phẩm chất cao đẹp của quê
hương.
- Qua đó thể hiện mong ước của người cha: Con đã lớn khôn và có thể bước vào một cuộc 
đời mới, trong hành trang con đi có một thứ quý giá hơn mọi thứ trên đời, đó chính là ý
chí, nghị lực, niềm tin và truyền thống quê hương. Đề số 3
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi:
"Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói 
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh 
Không lo cực nhọc
Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai bé nhỏ đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương 
Còn quê hương thì làm phong tục".
 ("Nói với con" – Y Phương)
Câu 1: Theo em, "Người đồng mình" được nói đến trong đoạn thơ trên là ai?
Câu 2: Nêu hoàn cảnh đất nước ta thời điểm Y Phương sáng tác bài thơ "Nói với con". 
Câu 3: Xác định thành ngữ trong đoạn thơ trên. Em hiểu ý nghĩa của thành ngữ đó như thế
nào?