Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 18: Viếng lăng Bác - Ngữ văn 9

 VIẾNG LĂNG BÁC
 - Viễn Phương- trường Nam Bộ xa xôi. Cũng như đồng bào và chiến sĩ miền Nam, nhà thơ mong mỏi được
ra thăm Bác và chỉ đến lúc này, khi đất nước đã thống nhất, ông mới có thể thực hiện được
ước nguyện ấy. Tình cảm đối với Bác trở thành nguồn cảm hứng để ông sáng tác bài thơ
này.
– In trong tập thơ “Như mây mùa xuân” (1978)
b. Bố cục: 4 phần, tương ứng với bốn khổ thơ.
– Khổ 1: Cảm xúc của nhà thơ khi đến lăng Bác
– Khổ 2: Cảm xúc của nhà thơ khi đứng trước lăng Bác
– Khổ 3: Cảm xúc của nhà thơ khi vào trong lăng
– Khổ 4: Tâm trạng lưu luyến của nhà thơ khi rời xa lăng Bác.
=> Mạch vận động của cảm xúc trong bài theo trình tự của một cuộc viếng thăm, thời gian 
kết hợp với không gian.
c. Cảm xúc bao trùm: Niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, niềm tự hào, đau xót của
nhà thơ từ miền Nam vừa được giải phóng ra thăm lăng Bác. + “Thăm”: là gặp gỡ, trò chuyện với người đang sống.
→ Cách nói giảm, nói tránh → giảm nhẹ nỗi đau thương mất mát → khẳng định Bác vẫn 
còn mãi trong trái tim nhân dân miền Nam, trong lòng dân tộc. Đồng thời gợi sự thân mật,
gần gũi: Con về thăm cha – thăm người thân ruột thịt, thăm chỗ Bác nằm, thăm nơi Bác ở 
để thỏa lòng khát khao mong nhớ bấy lâu.
=> Câu thơ không có một dụng công nghệ thuật nào nhưng lại vô cùng gợi cảm, dồn nén 
biết bao cảm xúc. Cách xưng hô và cách dùng từ của Viễn Phương giúp cho người đọc cảm
nhận được tình cảm xúc động, nhớ thương của một người con đối với cha. Đó không chỉ 
là tình cảm
riêng của nhà thơ mà còn là tình cảm chung của dân tộc Việt Nam. Thế hệ này tiếp nối thế 
hệ khác song tất cả đều có chung một tình cảm như thế với Bác Hồ kính yêu.
* Ý nghĩa của hàng tre
– Đến lăng Bác, hình ảnh đầu tiên mà tác giả quan sát được, cảm nhận được, và có ấn tượng 
đậm nét là hình ảnh hàng tre. Khi xây dựng lăng Bác, các nhà thiết kế đã đưa về từ mọi
miền đất nước các loài cây, loài hoa, tiêu biểu cho mọi miền quê hương đất nước để trồng 
ở lăng Bác bởi Bác là một tâm hồn rộng mở trước thiên nhiên và Bác cũng là biểu tượng
cho tinh hoa, cho đất nước, cho dân tộc Việt Nam. Và ai đã từng đến lăng Bác đều có thể gặp bão táp mưa sa – gặp những thăng trầm trong cuộc kháng chiến cứu nước và giữ nước,
vẫn “đứng thẳng hàng”, vẫn đoàn kết đấu tranh, chiến đấu anh hùng, không bao giờ khuất
phục. Niềm xúc động và tự hào về đất nước, về dân tộc, về những con người Nam Bộ đã
được nhà thơ bộc lộ trực tiếp qua từ cảm thán “Ôi” đứng ở đầu câu.
➔ Hàng tre ấy như những đội quân danh dự cùng với những loài cây khác đại diện cho
những con người ở mọi miền quê trên đất nước Việt Nam tụ họp về đây sum vầy với Bác,
trò chuyện và bảo vệ giấc ngủ cho Người. Nơi Bác nghỉ vẫn luôn xanh mát bóng tre xanh
=> Chỉ một khổ thơ ngắn thôi nhưng cũng đủ để thể hiện những cảm xúc chân thành, thiêng
liêng của nhà thơ và cũng là của nhân dân đối với Bác kính yêu.
2. Cảm xúc của nhà thơ khi đứng trước lăng Bác:
– Nhà thơ đã sử dụng một ẩn dụ nghệ thuật tuyệt đẹp để nói lên cảm nhận của mình khi 
đứng trước lăng Bác:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. Nhưng cái so sánh ngầm Bác Hồ nằm trong lăng rất đỏ trong cái nhìn chiêm ngưỡng hàng
ngày của mặt trời tự nhiên (biện pháp nhân hóa “thấy”) là một sáng tạo độc đáo và mới mẻ
của Viễn Phương. Cách ví đó một mặt ca ngợi sự vĩ đại, công lao trời biển của Người đối
với các thế hệ con người Việt Nam. Mặt khác bộc lộ rõ niềm tự hào của dân tộc Việt Nam
khi có Bác Hồ – có được mặt trời của cách mạng soi đường chỉ lối cũng như ánh sáng của
mặt trời thiên nhiên.
+ Từ láy “ngày ngày” đứng ở đầu câu vừa diễn tả sự liên tục bất biến của tự nhiên vừa góp
phần vĩnh viễn hóa, bất tử hóa hình ảnh Bác Hồ trong lòng mọi người và giữa thiên nhiên 
vũ trụ.
– Hình ảnh dòng người vào thăm lăng Bác đã được nhà thơ miêu tả một cách độc đáo và 
để lại nhiều ấn tượng:
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.
+ Từ láy “ngày ngày” có nghĩa tương tự như câu thơ cầu đầu trong khổ thơ -> diễn tả cảnh
tượng có thực đang diễn ra hàng ngày, đều đặn trong cuộc sống của con người Việt Nam: 
Những dòng người nặng trĩu nhớ thương từ khắp mọi miền đất nước đã về đây xếp hàng,
lặng lẽ theo nhau vào lăng viếng Bác –“Dòng người đi trong thương nhớ”. 3. Cảm xúc của nhà thơ khi vào trong lăng:
–Vào trong lăng, khung cảnh và không khí như ngưng kết cả thời gian, không gian. Hình
ảnh thơ đã diễn tả thật chính xác, tinh tế sự yên tĩnh, trang nghiêm cùng ánh sáng dịu nhẹ,
trong trẻo của không gian trong lăng Bác.
–Đứng trước Bác, nhà thơ cảm nhận Người đang ngủ giấc ngủ bình yên, thanh thản giữa
vầng trăng sáng dịu hiền.
– Hình ảnh “vầng trăng sáng dịu hiền” gợi cho chúng ta nghĩ đến tâm hồn, cách sống cao
đẹp, thanh cao, sáng trong của Bác và những vần thơ tràn ngập ánh trăng của Người. Trăng
với Bác đã từng vào thơ Bác trong nhà lao, trên chiến trận, giờ đây trăng cũng đến để giữ
giấc ngủ ngàn thu cho Người. → Chỉ có thể bằng trí tưởng tượng, sự thấu hiểu và yêu quý
những vẻ đẹp trong nhân cách của Hồ Chí Minh thì nhà thơ mới sáng tạo nên được những
ảnh thơ đẹp như vậy!
–Tâm trạng xúc động của nhà thơ được biểu hiện bằng một hình ảnh ẩn dụ sâu xa: “Vẫn
biết trời xanh là mãi mãi”.
+ “Trời xanh” trước tiên được hiểu theo nghĩa tả thực đó là hình ảnh thiên nhiên mà chúng
ta hằng ngày vẫn đang chiêm ngưỡng, nó tồn tại mãi mãi và vĩnh hằng. Cảm xúc này là đỉnh điểm của nỗi nhớ thương, của niềm đau xót. Nó chính là nguyên nhân
dẫn đến những khát vọng ở khổ cuối bài thơ.
4. Tâm trạng lưu luyến của nhà thơ khi rời xa lăng Bác:
– Nếu ở khổ thơ đầu, nhà thơ giới thiệu mình là người con miền Nam ra thăm Bác thì trong
khổ thơ cuối, nhà thơ lại đề cập đến sự chia xa Bác. Nghĩ đến ngày mai về miền Nam, xa
Bác, xa Hà Nội, tình cảm của nhà thơ không kìm nén, ẩn giấu trong lòng mà được bộc lộ
thể hiện ra ngoài:
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt”.
+ Câu thơ “Mai về miền Nam thương trào nước mắt” như một lời giã biệt.
+ Lời nói giản dị diễn tả tình cảm sâu lắng.
+ Từ “trào” diễn tả cảm xúc thật mãnh liệt, luyến tiếc, bịn rịn không muốn xa nơi Bác nghỉ.
+ Đó là không chỉ là tâm trạng của tác giả mà còn là của muôn triệu trái tim khác. Được 
gần Bác dù chỉ trong giây phút nhưng không bao giờ ta muốn xa Bác bởi Người ấm áp quá,
rộng lớn quá. đã đưa đường chỉ lối. Đó là lời hứa thủy chung của riêng nhà thơ và cũng là ý nguyện của 
đồng miền Nam, của mỗi chúng ta nói chung với Bác.
5. Tổng kết:
a. Nội dung:
Niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, niềm tự hào, đau xót của nhà thơ từ miền Nam 
vừa được giải phóng ra thăm lăng Bác.
b. Nghệ thuật:
–Giọng điệu thơ phù hợp với nội dung tình cảm, cảm xúc: vừa trang nghiêm, sâu lắng, vừa 
tha thiết, đau xót, tự hào.
– Thể thơ 8 chữ, xen lẫn những dòng thơ 7 hoặc 9 chữ. Nhịp thơ chủ yếu là nhịp chậm,
diễn tả sự trang nghiêm, thành kính và những cảm xúc sâu lắng. Riêng khổ cuối nhịp thơ 
nhanh hơn, phù hợp với sắc thái của niềm mong ước.
– Hình ảnh thơ có nhiều sáng tạo, kết hợp hình ảnh thực với hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng.
Những hình ảnh ẩn dụ – biểu tượng như “mặt trời trong lăng”, “tràng hoa”, “trời xanh” vừa 
quen thuộc, vừa gần gũi với hình ảnh thực, vừa sâu sắc, có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu
cảm. Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân...
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim!
2. Trích trong tác phẩm “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương
- Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1976, sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc, đất nước
thống nhất, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành, tác giả từ miền Nam ra thăm
miền Bắc, vào lăng viếng Bác Hồ. Bài thơ "Viếng lăng Bác” được sáng tác trong dịp đó.
3. Trình tự cảm xúc và tình cảm của tác giả với Bác:
- Cảm xúc trong bài thơ được biểu hiện theo trình tự từ ngoài vào trong, rồi lại trở ra ngoài,
hợp với thời gian một chuyến viếng lăng Bác. 4.Trăng là hình ảnh xuất hiện nhiều trong thi ca, hãy chép chính xác một câu thơ khác đã
học có hình ảnh trăng và nêu rõ tên tác giả, tác phẩm. Bài thơ nào của Bác cũng có hình
ảnh trăng? Chép chính xác câu thơ đó.
5.Dựa vào khổ thơ trên, hãy viết một đoạn văn khoảng 10 câu theo phép lập luận quy nạp
(có sử dụng phép lặp và có một câu chứa thành phần phụ chú) để làm rõ lòng kính yêu và
niềm xót thương vô hạn của tác giả đối với Bác khi vào trong lăng.
* Gợi ý giải
1. Hình ảnh ẩn dụ “trời xanh là mãi mãi” ẩn dụ cho sự trường tồn của Bác như trời xanh
vĩnh hằng.
- Hình ảnh ẩn dụ khác: “Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”.
- Các hình ảnh ẩn dụ thể hiện cảm xúc tôn kính của nhà thơ đối với Bác.
2.“Giấc ngủ bình yên” là nghệ thuật nói giảm nói tránh chỉ ý xúc động mạnh, không tin
rằng Bác đã mất mà Bác chỉ như đang ngủ một giấc yên bình sau những năm tháng phong
ba bão táp.
3.Cấu trúc “vẫn biết – mà sao” tạo nên một sự đối lập, mâu thuẫn trong chính nhà thơ, đó
là mâu thuẫn giữa lí trí (Luôn coi Bác sống mãi vĩnh hằng) và cảm xúc (đau đớn, xót xa
khi nhận ra thực tại). sở để nhà thơ tiếp tục thể hiện tấm lòng thương yêu của mình đối với Bác: “Giữa một vầng
trăng sáng dịu hiền”. Hình ảnh thơ vừa thể hiện sự êm đềm, thanh thản trong “giấc ngủ”
của Bác vừa khẳng định một chân lí: Bác thật gần chúng ta, như vầng trăng hiền hòa, dịu
mát vậy. Cùng với việc ngầm so sánh Bác với hình ảnh mặt trời trong khổ thơ trước đó
(trong câu thơ “Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”) hai câu thơ trên còn khẳng định một
điều Bác thật thiêng liêng: Bác vĩ đại như mặt trời nhưng cũng gần gũi và giản dị biết bao
nhiêu, “Người là Cha, là Bác, là Anh” của lớp lớp các thế hệ người Việt. Nhưng hình ảnh
Bác càng lớn lao, càng “dịu hiền” bao nhiêu, nhà thơ càng không nén nổi cảm xúc bấy
nhiêu: “vẫn biết trời xanh là mãi mãi/ Mà sao nghe nhói ở trong tim”. Trời xanh và cũng
là Bác Hồ vô vàn yêu kính. Vẫn biết Người bất tử cùng non nước nhưng có một sự thật là
Bác đã mãi mãi đi xa, dân tộc Việt Nam không thể có Bác lần thứ hai trong đời... Khổ thơ
tuy ngắn nhưng đã thay lời tác giả diễn tả cảm động tình yêu mến Bác chân thành, sự nghẹn
ngào đau xót trước sự ra đi mãi mãi của Người.
* Chú thích:
- Phép lặp: từ "Bác" được lặp lại ở nhiều câu.
-Câu có thành phần phụ chú: Cùng với việc ngầm so sánh Bác với hình ảnh mặt trời trong 
khổ thơ trước đó (trong câu thơ “Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”)