Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 17: Mùa xuân nho nhỏ - Ngữ văn 9

 MÙA XUÂN NHO NHỎ
 -Thanh Hải- c. Mạch cảm xúc và bố cục:
*Mạch cảm xúc: được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên,
mở rộng ra với mùa xuân đất nước, cách mạng. Cảm xúc lắng đọng dần vào suy tư và ước
nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt trầm xao
xuyến của riêng mình, góp vào mùa xuân chung lớn lao “một mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ
khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ
Huế.
* Bố cục: Gồm 4 phần:
– Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên, đất trời
– Khổ 2+3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước
– Khổ 4+5: Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả trước mùa xuân đất nước.
– Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
d. Ý nghĩa tên bài thơ:
- “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ.
– Hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ” là biểu tượng cho những gì tinh tuý, đẹp đẽ nhất của sự 
sống và cuộc đời mỗi con người. Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong một động tác trữ tình đón trân trọng vừa
tha thiết trìu mến với mùa xuân: đưa tay hứng lấy từng giọt long lanh của tiếng chim chiền
chiện. “Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng”.
–Có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách khác nhau. Trước hết, “giọt long lanh” là những giọt
mưa mùa xuân, giọt sương mùa xuân, trong sáng, rơi xuống từng nhành cây, kẽ lá như
những hạt ngọc.
– Ở đây, giọt long lanh cũng có thể được hiểu theo nghĩa ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Tiếng
chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt (hình và khối,
cảm nhận bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận
bằng xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”. Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn thể hiện
cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện mong
muốn hòa vào thiên nhiên đất trời trong tâm tưởng giữa mùa đông giá lạnh khiến ta vô
cùng khâm phục. mạnh của con người. Có thể nói, chính con người đã tạo nên sức sống của mùa xuân thiên
nhiên, đất nước.
+ “Tất cả như hối hả. Tất cả như xôn xao”. Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận mùa xuân đất
nước bằng hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trương, liên tục không dừng lại. “Xôn
xao” khiến ta nghĩ tới những âm thanh liên tiếp vọng về, hoà lẫn với nhau xao động. Đây
chính là tâm trạng tác giả, là cái náo nức trong tâm hồn. Tiếng lòng của tác giả như reo vui
náo nức trước tinh thần lao động khẩn trương của con người. Mùa xuân đất nước được làm
nên từ cái hối hả ấy. Sức sống của đất nước, của dân tộc, cũng được tạo nên từ sự hối hả,
náo nức của người cầm súng, người ra đồng. Như vậy, hình ảnh mùa xuân đất nước đã
được mở rộng dần. Đầu tiên, nó chỉ gói gọn trên đôi vai, tấm lưng của người ra trận, đã
được mở rộng thành một cánh đồng bao la.
– Nhà thơ tin tưởng, tự hào về tương lai tươi sáng của đất nước cho dù trước mắt còn nhiều
vất vả, khó khăn. Và đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh thật đẹp mang
nhiều ý nghĩa:
Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao 3. Ước nguyện của nhà thơ (8 câu tiếp)
–Muốn làm những việc hữu ích dâng hiến cho đời bày tỏ qua những hình ảnh tự nhiên, 
giản dị và đẹp. Đẹp và tự nhiên và giàu ý nghĩa vì nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh tuý của thiên
nhiên để diễn tả vẻ đẹp của tâm hồn:
Ta làm con chim hót 
Ta làm một nhành hoa 
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
–Làm “con chim hót” giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư cống hiến tiếng hót vui, làm “một
cành hoa” giữa vườn hoa xuân rực rỡ vô tư cống hiến hương sắc cho đời, làm “một nốt
trầm” giữa bản hoà tấu muôn điệu, làm “một mùa xuân nho nhỏ” góp vào mùa xuân lớn
của đất nước, của cuộc đời chung. Ở phần đầu bài thơ, tác giả đã phác hoạ hình ảnh mùa
xuân bằng các chi tiết bông hoa và tiếng chim hót. Cấu tứ lặp đi lặp lại như vậy tạo ra sự
đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc ấy trở lại đã mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn
được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên.
–Điệp từ “ta” như một lời khẳng định. Nó không chỉ là lời tâm niệm thiết tha, chân thành
của nhà thơ mà nó còn đề cập đến một vấn đề lớn là khát vọng chung của nhiều người. –Điệp từ “Dù là” khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ được nhấn mạnh làm
cho người đọc không chỉ xúc động trước một giọng thơ ấm áp, mà còn xúc động trước lời
tâm sự thiết tha của một con người đã từng trải qua 2 cuộc kháng chiến, đã cống hiến trọn
cuộc đời và sự nghiệp cho cách mạng vẫn tha thiết được sống đẹp, sống có ích với tất cả
sức sống tươi trẻ của mình cho cuộc đời chung.
–Bài thơ được viết một tháng trước khi nhà thơ trở về với cát bụi nhưng không gợi chút
băn khoăn về bệnh tật, những suy nghĩ riêng tư cho bản thân mà chỉ “lặng lẽ cháy bỏng
một khát khao được dâng hiến”.
4. Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế (Khổ cuối)
- Như một nhịp láy lại của khúc dân ca dịu dàng, đằm thắm tăng giá trị biểu hiện của các 
khổ thơ trên đem lại thi vị Huế trìu mến tha thiết.
“Mùa xuân – ta xin hát
 Khúc Nam ai, Nam bình
 Nước non ngàn dặm mình 
 Nước non ngàn dặm tình
 Nhịp phách tiền đất Huế”. 5. Nghệ thuật đặc sắc:
–Thể thơ 5 chữ gần với điệu dân ca, âm hưởng trong sáng, nhẹ nhàng, tha thiết, điệu thơ
như điệu của tâm hồn, cách gieo vần liền tạo sự liền mạch của dòng cảm xúc.
–Hình ảnh tự nhiên, giản dị, những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng, đặc biệt một số hình
ảnh cành hoa, con chim, mùa xuân được lặp đi lặp lại và nâng cao, gây ấn tượng đậm đà.
–Cấu tứ bài thơ chặt chẽ, chủ yếu dựa trên sự phát triển của hình tượng mùa xuân: từ mùa
xuân đất trời -> đất nước -> con người.
–Giọng điệu bài thơ phù hợp với cảm xúc của tác giả: Ở đoạn đầu vui, say sưa với vẻ đẹp
của mùa xuân thiên nhiên, rồi phấn chấn, hối hả trước khí thế lao động của đất nước. Và
cuối cùng là trầm lắng, hơi trang nghiêm mà thiết tha bộc bạch, tâm niệm. chung chung vô hình, mà vẫn nhận ra được một giọng nhỏ nhẹ, khiêm nhường, đằm thắm 
của cái “tôi” Thanh Hải. * Gợi ý giải
1.Nghệ thuật đảo ngữ: động từ “mọc được đảo lên đầu câu, đồng thời cả câu “mọc giữa
dòng sông xanh” cũng được đảo lên đặt đầu tiên (đáng lẽ theo chiều xuôi phải là: Một bông
hoa tím biếc/ mọc giữa dòng sông xanh”). Tất cả đó nhằm nhấn mạnh trạng thái đầy sức
sống của bông hoa, của thiên nhiên. Từ đó mà giúp gợi tả sự ngạc nhiên đầy thi vị của nhà
thơ khi nhận thấy dấu hiệu mùa xuân đã về.
2. Vì:
- Thể hiện ý đồ nghệ thuật nhân hóa, tạo nên tiếng gọi đầy cảm xúc, thân thương
-Cảm xúc khi mùa xuân đến tràn đầy, khiến tác giả như muốn hòa nhập cùng thiên nhiên,
nên nhìn chim mà nhà thơ như muốn gọi, muốn nói chuyện cùng với thiên nhiên.
3. Những tiếng hót của con chim chiền chiện được đón nhận bằng sự chuyển đổi cảm giác,
từ sự cảm nhận bằng thính giác đã chuyển sang cảm nhận bằng thị giác (từng giọt) rồi lại
được cảm nhận bằng xúc giác (có thể hứng giọt âm thanh)
4. Tham khảo đoạn văn sau:
 Mở đầu bài thơ, Thanh Hải đưa ta về với thiên nhiên tươi đẹp, về với đất trời đang bước
vào mùa xuân mới: Mọc giữa dòng sông xanh,/ Một bông hoa tím biếc,/ Ơi con chim chiền
chiện/ Hót chi mà vang trời. Mùa xuân được miêu tả bằng những hình ảnh dòng sông xanh, Đề số 2
Trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” có đoạn viết:
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng 
Mùa xuân người ra đồng 
Lộc trải dài nương mạ 
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
Ðất nước bốn ngàn năm 
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao 
Cứ đi lên phía trước.
1. Giải thích từ “lộc” trong đoạn trích trên?
2. Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ trong khổ thơ trên?
3.Từ “lao xao” có thể thay thế cho từ “xôn xao” trong câu “Tất cả như xôn xao” được 
không? Vì sao? - Nghệ thuật so sánh “đất nước như vì sao” thể hiện niềm tin vào sự phát triển đi lên của 
đất nước.
3. Không thể thay thế được, vì từ xôn xao mới diễn tả được âm thanh mùa xuân liên tiếp
vọng về với một nhịp điệu khẩn trương, náo nức của công cuộc lao động, kiến thiết đất 
nước.
4. Tham khảo dàn ý:
* Giới thiệu tác giả, tác phẩm và đoạn thơ
* Nhà thơ khám phá, ca ngợi vẻ đẹp của mùa xuân đất nước:
Mùa xuân người cầm súng 
Lộc giắt đầy quanh lưng 
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ 
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
+ Hệ thống điệp từ “mùa xuân”, “lộc”: gợi quang cảnh mùa xuân tươi đẹp, tràn đầy sức 
sống của chồi non lộc biếc; gợi những thành quả trong công cuộc xây dựng đất nước. Cứ đi lên phía trước.
 + Tác giả đã bộc lộ niềm cảm thụ và tự hào về đất nước. Chặng đường lịch sử đã qua với
bao gian lao, vất vả. Bốn nghìn năm lập quốc tỏa sáng nền văn hiến Đại Việt, sức mạnh
dân tộc được khẳng định, đất nước vẫn trường tồn và đi lên. Đất nước như vì sao là sự so
sánh đầy ý nghĩa. Sao là nguồn sáng vô tận, là vẻ đẹp của vũ trụ, vẻ đẹp vĩnh hằng trong
không gian và thời gian. Đây là niềm tự hào về đất nước Việt Nam anh hùng, bất diệt.
 + Đất nước ấy luôn lớn mạnh, đi lên từng ngày. Hành trình đi tới tương lai của đất nước
vẫn không ngừng, cứ đi lên là sự thể hiện chí khí, quyết tâm của dân tộc Việt Nam. 4.Trong chương trình ngữ văn lớp 9, có bài thơ cũng có hình ảnh con chim, bông hoa, em
hãy chép lại những câu thơ mang hình ảnh đó. Cho biết những câu thơ ấy nằm trong tác
phẩm nào? Tác giả là ai?
5. Viết đoạn văn từ 10 đến 15 câu nêu cảm nhận về khổ thơ trên?
* Gợi ý giải
1. Trích trong tác phẩm “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải
2.Tác giả muốn chuyển từ cái riêng sang cái chung, từ cái cá nhân sang cái cộng động để
phù hợp với mạch cảm xúc thể hiện ước nguyệt hòa nhập dâng hiến cho đời.
3.
-Điệp từ “ta” và nhịp thơ dồn dập nhấn mạnh khát vọng cống hiến giản dị tô điểm cho đời. 
Qua đó thể hiện tâm niệm tha thiết của một nhà thơ, nhà cách mạng gắn bó với nhân dân.
-Nghệ thuật ẩn dụ “mùa xuân nho nhỏ”, ẩn dụ cho mỗi người, mỗi sự cống hiến. Tác giả 
muốn mình và mọi người cùng góp công vào mùa xuân chung của đất nước.
-Nghệ thuật điệp ngữ “dù là” như một lời quyết tâm, lời hứa sẽ mãi cống hiến bất chấp sự 
thay đổi của thời gian.
- Nghệ thuật hoán dụ “dù là tuổi hai mươi”, “dù là khi tóc bạc” để nhằm nhấn mạnh dù thời
gian có thay đổi, dù khi trẻ hay đã già, vẫn mãi ước nguyện một lòng dâng hiến cho đời.