Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 16: Con cò - Ngữ văn 9

 CON CÒ
-Chế Lan Viên- -Nội dung: Bài thơ thể hiện khá rõ một số nét của phong cách nghệ thuật Chế Lan Viên 
trên cơ sở khai thác và phát triển hình ảnh con cò trong những câu hát ru quen thuộc, để 
ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru với cuộc đời mỗi người.
-Phương thức biểu đạt chính: Biểu cảm (mượn hình ảnh con cò để bộc lộ tình cảm), kết 
hợp với miêu tả.
-Vận dụng sáng tạo ca dao, đúc kết được những suy ngẫm sâu sắc.
-Chủ đề: Tình mẫu tử.
B. CÁC KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Hình ảnh con cò theo lời ru đến với tuổi thơ con, đó là biểu tượng cho cuộc đời 
lam lũ của mẹ
-“Con còn bế trên tay.đang bay”: lời tâm tình thủ thỉ của mẹ với con, con cò đến với 
con ngay từ khi còn còn tấm bé trong lời ru của mẹ
-Con cò bay laĐồng Đăng”: Hình ảnh con cò gợi cuộc sống xưa cũ từ làng quê đến phố 
xá thong thả => con cò là hình ảnh của hồn quê hương, hồn đất nước ⇒ Điệp ngữ, điệp cấu trúc, sử dụng nhiều câu cảm thán => Cò thực sự trở thành một 
người bạn đồng hành từ khi con còn nằm trong nôi đến khi con khôn lớn trưởng thành. 
⇒ Hình ảnh cánh cò đồng hành cùng con là biểu tượng cho người mẹ, cho tình mẹ luôn 
gắn bó, che chở cho con trên suốt hành trình dài rộng của cuộc đời
3. Ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò, con cò là biểu tượng cho tấm lòng người mẹ
-Hình ảnh “con cò” được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng, cò là biểu tượng cho tấm lòng 
người mẹ “dù ở gần concò mãi yêu con”
-Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ khái quát quy luật tình cảm: “Con dù lớn 
vẫn là con của mẹ.vẫn theo con”
⇒ Từ ngữ “dù”, “vẫn” nhấn mạnh sự gắn bó bền chặt của tình mẫu tử
-Phần kết quay trở lại với âm hưởng lời ru và đúc kết hình tượng con cò trong những lời 
ru ấy
⇒ Ý nghĩa lời ru: Lời ru đến với con một cách tự nhiên, qua lời ru con cảm nhận được 
bao điều thân thuộc gần gũi thanh bình của quê hương, cũng cảm nhận được tấm lòng 
bao la BÀI 2. CÁC DẠNG ĐỀ ĐỌC HIỂU
Đề số 1
Đọc đoạn thơ sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:
Con cò ăn đêm, 
Con cò xa tổ,
Cò gặp cành mềm, 
Cò sợ xáo măng"
Ngủ yên! Ngủ yên! 
Cò ơi, chớ sợ! 
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng! 
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân.
Con chưa biết con cò,con vạc.
Con chưa biết những cành mềm mẹ hát, 
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân.
(Tr.45, Ngữ văn 9, tập 2, NXB Giáo Dục)
1.Đoạn thơ trên nằm trong văn bản nào, của tác giả nào?
2.Xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn thơ. Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao 
 Ông ơi ông vớt tôi nao
 Tôi có lòng nào ông có xáo măng 
 Có xáo thì xáo nước trong
 Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.
5. Tham khảo những ý chính cần triển khai như sau:
+ Câu thơ “Ngủ yên! Ngủ yên! Cò ơi, chớ sợ!” ngắt nhịp 2/2/2/2 rất đều đặn giống như 
những nhịp vỗ về của người mẹ cho đứa con mau chóng vào giấc ngủ. Vì thế mà lời thơ 
mang được âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của những lời ru.
+ Hình ảnh ẩn dụ "cành mềm mẹ đã sẵn tay nâng": Mẹ luôn ở bên, dang đôi cánh tay để
che chở, ấp ủ con, để cho con luôn được an toàn => nói lên tình yêu thương dạt dào vô bờ 
bến mẹ dành cho con, mẹ là chỗ dựa đáng tin cậy, là lá chắn che chở suốt đời cho con.
+ Hình ảnh con cò mang ý nghĩa tượng trưng cho lòng mẹ, cho sự dìu dắt, nâng đỡ dịu 
dàng và bền bỉ của mẹ đối với con.
=> Mẹ thương con cò trong ca dao lận đận, mẹ dành cho con bao tình yêu thương, cánh
tay dịu hiền của mẹ che chở cho con, lời ru câu hát êm đềm và dòng sữa mẹ ngọt ngào đã – Đi (1 và 2) đều có nghĩa là sống (sống hết đời, sống trọn kiếp con người),
đi (3) có nghĩa là hiểu, biết, đền đáp (hiểu hết, biết hết mấy lời mẹ ru và đền đáp được 
công lao to lớn của mẹ).
3. Phân tích:
+ Chế Lan Viên dùng từ đi mà không dùng từ sống. Bởi từ đi vừa gợi ra hình tượng con
đường đời dằng dặc gian khó, cay đắng của mẹ, vừa gợi cảm gây xúc động lòng người. 
Câu thơ trở nên có hồn, sống động, chất chứa tình mẹ bao la. Dù con đã lớn nhưng suốt 
đời, trọn kiếp mẹ vẫn theo con, che chở, giúp đỡ, chia sẻ cùng con 
+ Nguyễn Duy sử dụng liên tiếp hai từ đi trong hai câu thơ. Nhưng mỗi từ lại mang một 
giá trị biểu cảm khác: từ đi (1) - ta trọn kiếp con người, mở ra trước mắt người đọc sự 
dằng dặc, thăm thẳm con đường đời của mỗi kiếp người (một trăm năm) nhưng không đi 
hết mấy lời mẹ ru. Từ đi (2) tạo ra sự đối lập trọn kiếp/ mấy lời, có nghĩa là cả cuộc đời đi
nhiều, học nhiều, biết nhiềunhưng chưa chắc đã hiểu hết những uẩn ức, gửi gắm trong
mấy lời ru của mẹ, chưa chắc đã hiểu hết cuộc đời, tình yêu thương, sự lo lắng của mẹ 
dành cho mình. Và cũng không bao giờ đền đáp được công lao to lớn của mẹ dành cho 
mình. Từ đi (2) còn chất chứa một sự hối hận và lòng biết ơn sâu sắc đối với mẹ. Đọc kĩ lại ba đoạn của bài thơ để nhận ra sự vận động trong ý nghĩa biểu tượng của hình 
ảnh con cò.
- Ở đoạn I, con cò hiện ra qua những câu hát ru để đến với tuổi ấu thơ một cách vô thức 
qua âm điệu của lời ru, mặc dù đứa trẻ chưa hề biết con cò. Trong đoạn II, hình ảnh con 
cò gắn bó với mỗi con người trong suốt cuộc đời, từ tuổi ấu thơ rồi tuổi đến trường và cả 
khi trưởng thành. Con cò từ trong lời ru đã đi vào tâm thức của mỗi con người, hay cũng 
chính là những lời ru của mẹ đã theo suốt cuộc đời mỗi người. Đến đoạn III thì hình ảnh 
con cò được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ luôn theo sát, yêu 
thương và nâng đỡ cho mỗi con người, dù ở nơi đâu và trong suốt cả cuộc đời.
2. Ví dụ:
 Con cò lặn lội bờ sông
 Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non. 
 Nàng về nuôi cái cùng con
 Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng.
 Cái cò đi đón cơn mưa
 Tối tăm mù mịt ai đưa cò về. BÀI 3. CÁC DẠNG ĐỀ VIẾT TẬP LÀM VĂN
I.CẢM NHẬN VỀ HAI CÂU THƠ SAU BẰNG MỘT ĐOẠN VĂN (KHOẢNG 10 
ĐẾN 15 DÒNG)
“Con dù lớn vẫn là con của mẹ,
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con”.
 (Con cò- Chế Lan Viên)
• Mở đoạn:
-Giới thiệu bài thơ, hình tượng con cò
-Hai câu thơ ở cuối đoạn 2 là lời của mẹ nói với con - cò con
2. Thân đoạn:
- Trong suy nghĩ và quan niệm của người mẹ, dưới cái nhìn của mẹ: con dù lớn khôn, 
trưởng thành, làm gì, thành đạt đến đâu chăng nữacon vẫn là con của mẹ, là niềm tự 
hào, niềm tin và hi vọng của mẹ.
- Dù có phải xa con, thậm chí suốt đời, nhưng lúc nào lòng mẹ cũng ở bên con.
=> Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát một quy luật tình cảm mang 
tính vĩnh hằng: Tình mẹ, tình mẫu tử bền vững, rộng lớn, sâu sắc.
3. Kết đoạn: “Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn, Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ”.
Mẹ đã dành cho con thơ tất cả. Cánh tay dịu hiền của mẹ. Lời ru, câu hát êm đềm của 
mẹ. Dòng sữa ngọt ngào của mẹ. Những hoán dụ nghệ thuật ấy đã hình tượng tình mẫu 
tử bao la. Nhịp thơ cũng là nhịp võng, nhịp cánh nôi nhẹ đưa, vỗ về:
“Ngủ yên! Ngủ yên! 
Cò ơi, chớ sợ! 
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng! 
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân,
Con chưa biết con cò, con vạc.
Con chưa biết những cành mềm mẹ hát 
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân".
Điệp ngữ "ngủ yên", "con chưa biết" và "con cò" láy đi láy lại nhiều lần làm cho giọng 
thơ trở nên đầm ấm, ngọt ngào, thiết tha dìu dịu chan chứa hạnh phúc yêu thương.
b. Đoạn 2, mẹ ru con ngủ yên, ngủ ngon:
“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!". Dù ở xa con
Lên rừng xuống bể, 
Cò sẽ tìm con
Cò mãi yêu con
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con”.
Chữ "dù", chữ "vẫn" được điệp lại, ý thơ được khẳng định tình mẫu tử bền chặt, sắt son.
Có gì cao hơn núi, có gì sâu hơn biển, và có gì bao la bằng lòng mẹ thương con. Phần 
cuối, lời thơ thấm đượm chất triết lí trữ tình. Nghĩ về con cò trong ca dao, nghĩ về cuộc 
đời con mai sau, người mẹ nghĩ về thân phận, số phận những con cò nhỏ bé, đáng 
thương trong cuộc đời:
“À ơi!
Một con cò thôi, 
Con cò mẹ hát
Cũng là cuộc đời 
Vỗ cánh qua nôi”. III. CẢM NHẬN VỀ HÌNH TƯỢNG CON CÒ TRONG BÀI THƠ CÙNG TÊN 
CỦA CHẾ LAN VIÊN.
1.Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm và chủ đề.
•Thân bài:
* Cảm nhận về nguồn gốc, sáng tạo và nghệ thuật xây dựng hình tượng con Cò.
-Con cò là hình tượng trung tâm xuyên suốt cả bài thơ.
-Hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi qua những hình ảnh cụ thể và sinh động, giàu 
chất suy tư của tác giả.
* Hình ảnh con cò “trong lời mẹ hát” đi vào giấc ngủ của con.
-Khi con còn trong nôi, tình mẹ gửi trong từng câu hát ru quen thuộc
-Thấm đẫm trong lời hát là những xúc cảm yêu thương trào dâng trong trái tim của mẹ
-Những cảm xúc yêu thương ấy làm nên chiều sâu của lời ru, mang đến cho con giấc ngủ 
yên bình, hạnh phúc trong sự ôm ấp, chở che của tiếng ru lòng mẹ.
* Hình ảnh con cò đã trở thành người bạn tuổi ấu thơ, theo cùng con người trên mỗi 
chặng đường đi tới, thành bạn đồng hành của con người trong suốt cuộc đời.