Bộ 48 Bài giảng Chuyên đề Ôn thi vào 10 - Bài 1, Chuyên đề 1: Tác phẩm văn học trung đại Việt Nam và Chuyện người con gái Nam Xương - Ngữ văn 9

 CHUYÊN ĐỀ I.
 TÁC PHẨM VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
 *****
 BẢNG THỐNG KÊ CÁC TÁC PHẨM 
 VĂN HỌC TRUNG ĐẠI
 Tác phẩm - Tác Thể loại Năm
 Nội dung Nghệ thuật
 giả và PTBĐ sáng tác
 Khẳng định vẻ đẹp tâm hồn -Truyện truyền kì viết bằng chữ
Chuyện người - Truyện 
 truyền thống của người phụ nữ Hán; kết hợp các yếu tố hiện
con gái Nam truyền kì. - Thế kỉ 
 Việt Nam, niềm cảm thương số thực và yếu tố hoang đường kì ảo
Xương - Tự sự, 16
 phận bi kịch của họ dưới chế độ với cách kể chuyện, xây dựng
- Nguyễn Dữ biểu cảm
 phong kiến. nhân vật rất thành công.
Chuyện cũ trong - Thế kỉ Phản ánh đời sống xa hoa vô độ, - Tuỳ bút chữ Hán, ghi chép theo
 - Tuỳ bút
phủ chúa Trịnh 18 sự nhũng nhiễu nhân dân của cảm hứng sự việc, câu chuyện Trích Truyện biểu cảm 18-, đầu phận nhân vật, thể hiện cảm ngôn ngữ tinh luyện, giàu cảm
Kiều của Nguyễn (nổi bật là 19 hứng nhân văn sâu sắc. xúc; khai thác triệt để biện pháp 
Du miêu tả) tu từ
Cảnh ngày xuân - Tự sự,
Trích Truyện miêu tả - TK 18- Bức tranh thiên nhiên, lễ hội Từ ngữ bút pháp miêu tả giàu 
Kiều của Nguyễn (nổi bật là 19 mùa xuân tươi đẹp, trong sáng. chất tạo hình.
Du miêu tả)
Kiều ở lầu - Tự sự,
 Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình,
Ngưng Bích biểu cảm, Cảnh ngộ cô đơn, buồn tủi và
 - TK 18- miêu tả nội tâm, sử dụng ngôn
Trích Truyện miêu tả tấm lòng thuỷ chung, hiếu thảo
 19 ngữ độc thoại, điệp từ, điệp cấu
Kiều của Nguyễn (nổi bật là của Thuý Kiều.
 trúc
Du biểu cảm)
 - Truyện
Lục Vân Tiên Khắc hoạ những phẩm chất đẹp
 thơ Nôm. Ngôn ngữ giản dị mộc mạc
Cứu Kiều đẽ của hai nhân vật: Lục Vân
 - Tự - TK 18- mang màu sắc Nam Bộ; xây
Nguyệt Nga Tiên tài ba dũng cảm, trọng
 sự, miêu 19 dựng nhân vật qua hành động, cử
Trích truyện Lục nghĩa khinh tài; Kiều Nguyệt
 tả, biểu chỉ lời nói.
Vân Tiên của Nga hiền hậu, nết na, ân tình.
 cảm Ý NGHĨA NHAN ĐỀ CỦA MỘT SỐ VĂN BẢN
1. Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô gia văn phái)
- Ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh, trả 
lại Bắc Hà cho vua Lê.
2. Vũ trung tùy bút (Phạm Đình Hổ)
- Ghi chép trong những ngày mưa.
3. Truyền kì mạn lục (Nguyễn Dữ)
- Ghi chép tản mạn những chuyện li kì trong dân gian.
4. Đoạn trường tân thanh (Nguyễn Du)
- Tiếng kêu mới đứt ruột (về nỗi đau bạc mệnh của phụ nữ) + Ca ngợi, trân trọng vẻ đẹp của người phụ nữ.
 + Thấu hiểu ước mơ khát vọng của người phụ nữ: Ước mơ có một mái ấm gia đình, vợ chồng bình 
 đẳng, sớm tối bên nhau, ước mơ được giải oan...
2 Chuyện cũ * Thói ăn chơi xa xỉ, vô độ của chúa Thịnh Vương (Trịnh Sâm) và các quan hầu cận trong
 trong phủ phủ chúa.
 chúa Trịnh - Chúa cho xây dựng nhiều cung điện, đình đài ở các nơi để thoả mãn ý thích “đi chơi ngắm cảnh
 (Phạm Đình đẹp”, ý thích đó cứ triền miên, nối tiếp đến không cùng, hao tiền tốn của.
 Hổ) - Những cuộc rong chơi của chúa Thịnh Vương diễn ra thường xuyên “tháng 3, 4 lần” huy động rất
 đông người hầu hạ, các nội thần, các quan hộ giá nhạc công...bày ra nhiều trò giải trí lố lăng và tốn
 kém.
 - Thú chơi cây cảnh: trong phủ chúa với bao nhiêu “trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch” điểm xuyết
 bày vẽ ra hình non bộ trông như bến bể đầu non...
 * Thói tham lam, nhũng nhiễu của quan lại.
 - Dùng thủ đoạn “nhờ gió bẻ măng” ra doạ dẫm, cướp bóc của dân.
 - Lập mưu đêm đến cho tay chân sai lính lẻn vào “lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung
 phụng để doạ giẫm lấy tiền”.
 - Ngang ngược “phá nhà, huỷ tường” của dân để khiêng hòn đá hoặc cây cối mà chúng cướp được.
3 Hoàng Lê
 nhất thống * Hình tượng người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ.
 chí - Là người có lòng yêu nước nồng nàn.
 + Căm thù quân xâm lược + Vẻ đẹp gần gũi với thiên nhiên, hoà hợp với thiên nhiên-> số phận bình lặng suôn sẻ.
 * Vẻ đẹp của Thuý Kiều:
 + Đẹp sắc sảo, mặn mà (trí tuệ và tâm hồn), đẹp nghiêng nước, nghiêng thành.
 + Đẹp đến độ thiên nhiên phải ghen ghét, đố kị -> số phận đau khổ, truân chuyên, sóng gió.
 + Thuý Kiều là con người đa tài, hoàn thiện, xuất chúng.
 + Trái tim đa sầu, đa cảm.
5 Cảnh ngày
 xuân * Khung cảnh mùa xuân bát ngát, tràn đầy sức sống.
 (Truyện + Nền xanh ngút mắt, điểm vài bông lê trắng -> màu sắc hài hoà, sống động mới mẻ, tinh khiết.
 Kiều- + Bút pháp ước lệ cổ điển: pha màu hài hoà.
 Nguyễn Du) * Không khí lễ hội đông vui, náo nhiệt với những phong tục truyền thống.
 - Lễ tảo mộ
 - Hội đạp thanh
 *Cảnh thiên nhiên buổi chiều đẹp nhưng thoáng buồn có dáng người bâng khuâng, bịn rịn, 
 xao xuyến.
6 Mã Giám
 Sinh mua * Mã Giám Sinh.
 Kiều + Chưng diện, chải chuốt, mặc dù đã ngoài 40: trang phục, diện mạo...
 (Truyện + Thiếu văn hoá, thô lỗ, sỗ sàng: nói năng cộc lốc, hành động, cử chỉ sỗ sàng “ngồi tót”.
 Kiều- + Gian xảo, dối trá, đê tiện, bỉ ổi, táng tận lương tâm -> tên buôn thịt bán người.
 Nguyễn Du) * Cảnh ngộ và tâm trạng của Thuý Kiều.
 + Nhục nhã, ê chề: “Ngừng hoa bóng thẹn trông gương mặt dày” nạn (Truyện - Có tấm lòng lương thiện , sống nhân nghĩa .
Lục Vân - Có một cuộc sống trong sạch, ngoài vòng danh lợi.
Tiên- * Nhân vật Trịnh Hâm:
Nguyễn - Là người có tâm địa độc ác, gian ngoan xảo quyệt.
Đình Chiểu) - Là kẻ bất nhân, bất nghĩa. BÀI 1. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN
A. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
- Nguyễn Dữ sống ở thế kỷ XVI, giai đoạn chế độ xã hội phong kiến đang từ đỉnh cao của 
sự phát triển, bắt đầu rơi vào tình trạng suy yếu.
- Nguyễn Dữ chỉ làm quan một năm rồi về ở ẩn, giữ cách sống thanh cao đến trọn đời, dù 
vậy qua tác phẩm, ông vẫn tỏ ra quan tâm đến xã hội và con người.
2. Tác phẩm
- Vị trí đoạn trích: "Chuyện người con gái Nam Xương" là truyện thứ 16 trong số 20 truyện 
của Truyền kỳ mạn lục.
a. Nội dung:
- Chuyện kể về cuộc đời và cái chết thương tâm của Vũ Nương.
- Chuyện thể hiện niềm cảm thương đối với số phận oan nghiệt của người phụ nữ Việt Nam 
dưới chế độ phong kiến, đồng thời khẳng định vẻ đẹp truyền thống của họ.
b. Nghệ thuật:
- Nghệ thuật dựng truyện. + Tạo nên một kết thúc phần nào có hậu cho câu chuyện.
+ Thể hiện về ước mơ, về lẽ công bằng ở cõi đời của nhân dân ta.
+ Chi tiết kỳ ảo đồng thời cũng không làm mất đi tính bi kịch của câu chuyện. Vũ Nương
trở về mà vẫn xa cách ở giữa dòng bởi nàng và chồng con vẫn âm dương chia lìa đôi ngả,
hạnh phúc đã vĩnh viễn rời xa. Tác giả đưa người đọc vào giấc chiêm bao rồi lại kéo chúng ta
sực tỉnh giấc mơ - giấc mơ về những người phụ nữ đức hạnh vẹn toàn. Sương khói giải oan
tan đi, chỉ còn một sự thực cay đắng: nỗi oan của người phụ nữ không một đàn tràng nào
giải nổi. Sự ân hận muộn màng của người chồng, đàn cầu siêu của tôn giáo đều không cứu
vãn được người phụ nữ. Đây là giấc mơ mà cũng là lời cảnh tỉnh của tác giả. Nó để lại dư vị
ngậm ngùi trong lòng người đọc và là bài học thấm thía về giữ gìn hạnh phúc gia đình. + Hiểu ra sự thật Trương Sinh ân hận thì đã muộn.
2. Giá trị nhân đạo
- Đề cao, ca ngợi phẩm hạnh cao quý của người phụ nữ qua hình ảnh Vũ Nương.
+ Đảm đang: Thay chồng gánh vác việc nhà... + Hiếu thảo, tôn kính mẹ chồng ...
+ Chung thuỷ: Một lòng, một dạ chờ chồng ...
3. Giá trị nghệ thuật:
- Ngôn ngữ, nhân vật.
- Kịch tính trong truyện bất ngờ.
- Yếu tố hoang đường kỳ ảo.
c. Kết bài:
- Khẳng định lại giá trị nội dung của truyện.
- Truyện là bài học nhân sinh sâu sắc về hạnh phúc gia đình. “chẳng bao giờ bế Đản cả” (người này không muốn sự có mặt của đứa bé). Những lời nói
thật thà của con đã làm thổi bùng lên ngọn lửa ghen tuông trong lòng Trương Sinh.
+ Do cách cư xử hồ đồ, thái độ phũ phàng, thô bạo của Trương Sinh. Là kẻ không có học,
lại bị ghen tuông làm cho mờ mắt, Trương Sinh không đủ bình tĩnh, sáng suốt để phân tích
những điều phi lý trong lời nói con trẻ. Con người độc đoán ấy đã vội vàng kết luận, “đinh
ninh là vợ hư”. Chàng bỏ ngoài tai tất cả những lời biện bạch, thanh minh, thậm chí là van
xin của vợ. Khi Vũ Nương hỏi ai nói thì lại giấu không kể lời con. Ngay cả những lời bênh
vực của họ hàng, làng xóm cũng không thể cởi bỏ oan khuất cho Vũ Nương. Trương Sinh
đã bỏ qua tất cả những cơ hội để cứu vãn tấn thảm kịch, chỉ biết la lên cho hả giận. Trương
Sinh lúc ấy không còn nghĩ đến tình nghĩa vợ chồng, cũng chẳng quan tâm đến công lao to
lớn của Vũ Nương đối với gia đình, nhất là gia đình nhà chồng. Từ đây có thể thấy Trương
Sinh là con đẻ của chế độ nam quyền bất công, thiếu lòng tin và thiếu tình thương, ngay cả
với người thân yêu nhất.
+ Do cuộc hôn nhân không bình đẳng, Vũ Nương chỉ là “con nhà kẻ khó”, còn Trương
Sinh là “con nhà hào phú”. Thái độ tàn tệ, rẻ rúng của Trương Sinh đối với Vũ Nương đã
phần nào thể hiện quyền thế của người giàu đối với người nghèo trong một xã hội mà đồng
tiền đã bắt đầu làm đen bạc thói đời.