Bài giảng Ôn thi vào 10 môn Ngữ văn 9 - Chuyên đề Tiếng Việt và Làm văn

 PHẦN 1: TIẾNG VIỆT NHÌN HÌNH ĐOÁN CA DAO-TỤC NGỮ
 ÔNG NÓI GÀ-BÀ NÓI VỊT NHÌN HÌNH ĐOÁN CA DAO-TỤC NGỮ
 LỜI NÓI CHẲNG MẤT TIỀN MUA
 LỰA LỜI MÀ NÓI CHO VỪA LÒNG NHAU NHÌN HÌNH ĐOÁN CA DAO-TỤC NGỮ
 DÙ AI NÓI NGÃ NÓI NGHIÊNG
 LÒNG TA VẪN VỮNG NHƯ KIỀNG BA CHÂN CHUYÊN ĐỀ 1: HỘI THOẠI
I - LÝ THUYẾT
 1. Khái niệm hội thoại
 ➔ Hội thoại là dùng ngôn ngữ để giao tiếp, trò chuyện với nhau.
 2. Vai xã hội trong hội thoại
 - Và xã hội: vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc hội thoại.
 - Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội, gồm :
 + Vai theo quan hệ thân tộc:
 Ví dụ: cuộc hội thoại giữa bé Hồng và cô ruột của mình trong văn bản Trong lòng mẹ.
 + Vai theo quan hệ bạn bè: cuộc hội thoại giữa những người bạn.
 + Vai theo quan hệ tuổi tác:
 Ví dụ: cuộc hội thoại giữa Lão Hạc với ông giáo trong truyện Lão Hạc.
 + Vai theo quan hệ chức vụ xã hội:
 Ví dụ : cuộc hội thoại giữa Đôn Ki-hô-tê với Xan - chô trong đoạn trích Đánh nhau với cối xay gió.
 + Vai theo giới tính: tùy từng lứa tuổi,quan hệ mà người giao tiếp thể hiện vai trò trong cuộc hội thoại
 theo từng cặp như: Anh - em, ông - bà,...
 www.trungtamtinhoc.edu.vn CHUYÊN ĐỀ 2
 CÁC PHƯƠNG CHÂM HÔI THOẠI
I. Phương châm về lượng:
 Xét đoạn đối thoại sau.
 An: - Cậu có biết bơi không ?
 Ba: - Biết chứ ,thậm chí còn bơi giỏi nữa.
 An: - Cậu học bơi ở đâu vậy ?
 Ba: - Dĩ nhiên là ở dưới nước chứ còn ở đâu.
Khi An hỏi “Học bơi ở đâu”Ba trả lời: “Ở dưới nước thì câu 
 trả lời có đáp ứng điều mà An muốn biết không ?
 Trần Tiến Anh • Đọc truyện “Lợn cưới, áo mới
 Vì sao truyện này lại gây cười ?Lẽ ra anh “lợn cưới” và anh “áo mới” phải hỏi 
 và trả lời như thế nào để người nghe đủ biết được điều cần hỏi và trả lời ?
Gây cười vì: các nhân vật nói nhiều hơn những gì cần nói.
 Chỉ cần hỏi: " Bác có thấy con lợn nào chạy qua đây không?" 
 Chỉ cần trả lời: ( nãy giờ) tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả“.
Như vậy cần tuân thủ yêu cầu nào khi giao tiếp ?
 GHI NHỚ PHƯƠNG CHÂM VỀ LƯỢNG:
 Khi giao tiếp cần nói cho có nội dung;
 nội dung của lời nói phải đáp ứng nhu cầu của cuộc giao tiếp,
 không thiếu ,không thừa.
 Trần Tiến Anh Mỗi người nói về một đề tài không ăn khớp, hòa 
nhập với nhau.
 Người nói ,người nghe không hiểu nhau, không giao tiếp
 được với nhau 
 www.trungtamtinhoc.edu.vn ➔(?) NhữngTrống hình đánh ảnh xuôi, trên khiến kèn thổiem liên ngược tưởng. đến thành ngữ nào có 
nội dung tương tự thành ngữ ông nói gà, bà nói vịt? Hai thành ngữ dây cà ra dây muống, 
 lúng búng như ngậm hột thị này dùng để 
 chỉ những cách nói như thế nào?
Nói dài dòng,rườm rà, nói không ra lời
 Người nghe khó tiếp nhận thông tin 2. Phương châm cách thức
Khi giao tiếp cần chú ý nói ngắn gọn,rành 
mạch,tránh cách nói mơ hồ. 3. Phương châm lịch sự
Khi giao tiếp cần tế nhị và tôn trọng người khác. Các phương châm hội thoại
TT Phương châm hội Những điều cần lưu ý khi giao tiếp
 thoại
 1 Phương châm về - Cần nói có nội dung.
 lượng - Nội dung phải đáp ứng đúng yêu cầu cuộc giao tiếp, 
 không thiếu, không thừa.
 2 Phương châm về chất - Đừng nói những điều mình không tin là đúng hay 
 không có bằng chứng xác thực. 
 3 Phương châm quan hệ - Cần nói đúng đề tài giao tiếp.
 - Tránh nói lạc đề. 
 4 Phương châm cách - Chú ý nói ngắn gọn, rành mạch.
 thức - Tránh cách nói mơ hồ.
 5 Phương châm lịch sự - Cần tế nhị, tôn trọng người khác. Bài tập 4. Khi người nói muốn hỏi một vấn đề nào đó 
 không thuộc đề tài đang trao đổi .
 a. nhân tiện đây xin hỏi;
 (P/ C quan hệ)
 b. cực chẳng đã tôi phải
 nói ;xin lỗi,có thể anh Khi người nói muốn ngầm xin lỗi trước người nghe về 
 không hài lòng nhưng những điều mình sắp nói
 tôi cũng phải thành thực 
 mà nói là;
 (P/C lịch sự)
 c. đừng nói leo; đừng ngắt 
 Khi người nói muốn nhắc nhở người nghe phải tôn 
 lời như thế; đừng nói cái giọng trọng 
 đó với tôi.
 (P/C lịch sự)
 www.trungtamtinhoc.edu.vn Gợi ý trả lời: 
Phiếu bài tập số 1
Câu 1: 
Nói có căn cứ chắc chắn là nói có sách, mách có chứng.
Nói rành mạch rõ ràng, cặn kẽ, có trước có sau là nói ra đầu ra đũa.
Nói xen vào chuyện của người trên khi không được hỏi đến là nói leo.
Nói sai sự thật một cách cố ý, nhằm che giấu điều gì đó là nói dối.
 Câu 2: 
- Các ý (a,b) vi phạm phương châm hội thoại cách thức vì tạo ra cách kiểu mơ hồ.
Chữa lại: thêm một từ ngữ nào đó để mỗi câu chỉ có một cách hiểu duy nhất.
Ví dụ: 
a)
 - Anh ấy đem cá về cất vào kho 
rồi
- Anh ấy đem cá về kho lên rồi.
Các ý (c , e) vi phạm phương châm về lượng vì đưa ra thông tin thiếu hoặc thừa.
Chữa lại: bổ sung hoặc bớt thông tin cho phù hợp.
Ví dụ:
- Nó nhìn tôi bằng đôi mắt trìu mến. (thân thương, nghi ngờ,...)
- Gà, ngan, vịt đều là những loài gia cầm.
- Các ý ( d,f ) vi phạm phương châm lịch sự: lời nói thiếu tôn trọng người giao tiếp.
Chữa lại: chọn cách diễn đạt dễ tiếp nhận hơn.
Ví dụ:
- Nam dắt xe đạp vào quán sửa xe rồi nói: " Bác làm ơn bơm dùm cháu cái xe đạp này ạ".
- Chờ bạn lâu, Hà bảo : " Cậu nhanh lên kẻo muộn rồi". Phiếu học tập số 3
Bài tập 1: Xét về phương châm hội thoại, nhân vật Mã Giám Sinh đã không tuân thủ 
phương châm hội thoại nào trong đoạn thơ sau? Vì sao?
 Gần miền có một mụ nào,
 Đưa người viễn khách tìm vào vấn danh.
 Hỏi tên, rằng: “Mã Giám Sinh”
 Hỏi quê, rằng: “Huyện Lâm Thanh cũng gần”
Bài tập 2: 
Một khách mua hàng hỏi người bán:
 - Hàng này có tốt không anh?
 - Mốt mới đấy! Mua đi! Dùng rồi sẽ biết anh ạ.
 Cách trả lời của người bán hàng vi phạm phương châm hội thoại nào? Tạo sao? I – Cách dẫn trực tiếp
 a) Ch¸u ë liÒn trong tr¹m hµng th¸ng. 
- Là lời nói được anh thanh niên nhắc lại. B¸c l¸i xe bao lÇn dõng, bãp cßi toe 
 toe, mÆc, ch¸u gan lì nhÊt ®Þnh kh«ng 
 xuèng. Ấy thÕ lµ mét h«m, b¸c l¸i 
- Được tách ra khỏi phần câu đứng 
 ph¶i th©n hµnh lªn tr¹m ch¸u. Ch¸u 
 trước bằng dấu hai chấm (:) và dấu 
 nãi: ‘‘Đấy Bác cũng chẳng thèm 
 ngoặc kép (“”).
 người còn gì’’
 ??Nó Bộ đượcphận ngănchữ màu cách đỏ với là bộ lời nói hay 
 Phậný nghĩ đứng của nhântrước vật? bởi dấu gì? => DẪN TRỰC TIẾP
Là thuật lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ 
của một người hay nhân vật. Nguyên văn 
đó được đặt trong dấu ngoặc kép II – Cách dẫn gián tiếp
 b) Nhng chí hiÓu lÇm r»ng B¸c sèng 
 kh¾c khæ theo lèi nhµ tu hµnh, thanh 
- Thuật lại ý nghĩ tao theo kiÓu nhµ hiÒn triÕt Èn dËt. 
 (Ph¹m Văn Đồng, Chñ tÞch Hå 
- Ngăn cách bằng từ “rằng” – thay bằng ChÝ Minh, tinh hoa vµ khÝ ph¸ch cña 
từ “là” d©n téc, l¬ng t©m cña thêi ®¹i)
 ? ?BộGiữa phận bộ phận chữ in màu đậm đỏvà bộlà phận 
 đứnglời nói trước hay có ý từ nghĩ? gì? Có thể 
 thay thế từ đó bằng từ nào?
 ? Vậy thế nào là cách dẫn gián tiếp? Cách chuyển lời dẫn trực tiếp thành lời dẫn gián tiếp:
*Ví dụ :Chuyển lời dẫn trực tiếp sau sang lời dẫn gián tiếp:
 Nam nói: “Ngày mai tôi đi Hà Nội”
 Nam nói rằng ngày mai bạn ấy đi Hà Nội
 ➔ Cách chuyển lời dẫn trực tiếp thành lời dẫn gián tiếp:
 1/Bỏ dấu hai chấm, dấu ngoặc kép.
 2/Thêm từ “rằng”, “là”.
 3/Chuyển chủ ngữ ở lời dẫn trực tiếp theo ngôi thích hợp. Gợi ý trả lời
Câu 1: Chỉ ra lời dẫn trực tiếp, gián tiếp trong các trường hợp sau:
a)
- Lời dẫn trực tiếp: Đặt sau dấu gạch ngang đầu dòng:
Có lẽ tất cả các bài đều rất tốt, bà tới ngày trước cũng rất tốt.
- Lời dẫn gián tiếp: đặt sau dấu (:) Ngày trước, trước kia, đã có thời
b)
- Lời dẫn trực tiếp: Đặt trong dấu ngoặc kép: "Ruồi có tội mà có người cũng có lỗi. 
Con người phải thường xuyên đậy điệm thức ăn, làm vệ sinh môi trường, nhà vệ 
sinh, chuồng trại phải xây dựng theo lối mới thì mới ngăn chặn ruồi sinh sôi và hạn 
chế tác hại của ruồi được ". 
- Lời dẫn gián tiếp:
+ Ruồi khổ sai chung thân;
+ Chim chóc, cóc, nhái, thằn lằn, kiến, nhện ra sức giết bớt ruồi, không cho đẻ nhiều. Gợi ý trả lời
Câu 2: Chuyển:
a) Họa sĩ nghĩ rằng khách tới bất ngờ chắc anh thanh niên chưa kịp quét tước, 
dọn dẹp nhà cửa, chăn màn.
b) Vũ Nương nói rằng nàng bị chồng ruồng rẫy, thà già ở chốn làng mây cung 
nước, chứ chẳng còn mặt mũi nào về gặp Trương Sinh nữa.
c) Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thủy lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 
29 đến Nghệ An , vua Quang Trung cho mời người cống sĩ ở huyện La Sơn là 
Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi quân Thanh sang đánh , ông sắp đêm binh da 
chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua thế nào.
 d) Nguyễn Thiếp nói rằng hiện giờ trong nước trống không, lòng người tan rã. 
Quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh. Quanh Trung 
ra đi chuyến này, không quá mười ngày , quân Thanh sẽ bị dẹp tan. Gợi ý trả lời 
Câu 3: Chỉ ra lời dẫn trực tiếp và lời dẫn gián tiếp:
- Lời dẫn trực tiếp : « Đấy, cứ cứ kêu chúng nó trẻ con mãi đi, liệu đã bằng chúng 
nó chưa ? ».
- Lời dẫn gián tiếp : nhờ cháu có góp phần phát hiện một đám mây khô mà ngày 
ấy, tháng ấy, không quân ta hạ được bao nhiêu phản lực Mĩ trên cầu Hàm Rồng.
Câu 4: 
- Trường hợp a: đúng.
- Trường hợp b: Lời người dẫn nói về nội dung: người có bản lĩnh sẽ không bị ảnh 
hưởng xấu từ môi trường sống; nhưng lời dẫn là câu tục ngữ lại có nội dung nói 
về ảnh hưởng của môi trường sống đến con người.
- Như vậy lời dẫn và lời người dẫn không phù hợp nhau nên có thể thay một trong 
hai yếu tố trên.