Bài giảng Chuyên đề Ngữ văn 9 - Rèn kĩ năng trả lời câu hỏi đọc-hiểu dạng bài về biện pháp tu từ trong thơ hiện đại

 Thanh Hải (1930 - 1980) Mùa xuân nho nhỏ Y Phương ( 1948 - 2022) 
 Nói với con CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 9
RÈN KĨ NĂNG TRẢ LỜI CÂU HỎI ĐỌC - HIỂU 
 DẠNG BÀI VỀ BIỆN PHÁP TU TỪ TRONG 
 THƠ HIỆN ĐẠI SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO KỲ THI TUYỂN SINH LỚP 10 THPT SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO KỲ THI TUYỂN SINH LỚP 10 THPT
 HÀ NỘI NĂM HỌC 2019 – 2020 HÀ NỘI NĂM HỌC 2021 – 2022
 Môn thi: NGỮ VĂN Môn thi: NGỮ VĂN
 ĐỀ CHÍNH THỨC ĐỀ CHÍNH THỨC Ngày thi: 17/7/2020
 Ngày thi: 2/6/2019
 (Đề thi có 01 trang) (Đề thi có 01 trang) Thời gian làm bài: 120 phút
 Thời gian làm bài: 90 phút
Phần I (7,0 điểm)
 Mùa thu luôn là nguồn cảm hứng bất tận của thi ca, nhà thơ Hữu Phần I (6,5 điểm)
Thỉnh cũng góp vào đề tài này thi phẩm Sang thu sâu lắng Viếng lăng Bác là bài thơ ân tình, cảm động của Viễn Phương về Bác 
1. Bài thơ Sang thu được sáng tác theo thể thơ nào? Ghi tên hai tác Hồ kính yêu:
phẩm khác trong chương trình Ngữ văn 9 cũng viết theo thể thơ đó? 1. Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
2. Trong khổ thơ đầu, tác giả đón nhận thu sang với “hương ổi", "gió 2. Ở khổ thơ thứ hai tác giả viết: 
se” và “sương chùng chình” bằng những giác quan nào? Cũng trong khổ “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
thơ này các từ "bỗng" và "hình như" giúp em hiểu gì về tâm trạng, cảm Thấy một mặt trời trong lẳng rất đỏ"
xúc của nhà thơ? Chỉ ra một hình ảnh thực và một hình ảnh ẩn dụ sóng đôi với nhau 
 trong hai câu thơ trên. Việc xây dựng cặp hình ảnh sóng đôi
3. Phân tích hiệu quả nghệ thuật của phép tu từ nhân hóa trong câu 
 có tác dụng gì?
thơ: “Sương chùng chình qua ngõ”.
4. Khép lại bài thơ, Hữu Thỉnh viết: 3. Hòa trong dòng người vào lăng viếng Băc, nhà thơ Viễn Phương bày 
 “Vẫn còn bao nhiêu nắng tỏ:
 Đã vơi dần cơn mưa “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
 Sấm cũng bớt bất ngờ Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
 Trên hàng cây đứng tuổi" Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
 ( Ngữ văn 9, tập hai, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam 2018) Mà sao nghe nhói ở trong tim.”
Bằng một đoạn văn nghị luận khoảng 12 câu theo cách lập luận tổng - (Ngữ văn 9, tập hai, NXB Giáo dục Việt Nam, 2019)
phân - hợp, em hãy làm rõ những cảm nhận tinh tế và sâu sắc của tác Bằng một đoạn văn khoảng 12 câu theo phép lập luận diễn dịch em hãy 
giả ở khổ thơ trên, trong đó có sử dụng câu bị động và câu có thành làm rõ cảm xúc và suy nghĩ của tác giả thể hiện ở khổ thơ trên, trong đó 
phần cảm thán (Gạch dưới một câu bị động và một câu có thành phần có sử dụng phép nối và câu có thành phần biệt lập tình thái (gạch dưới, 
cảm thán) chú thích rõ từ ngữ dùng làm phép nối và thành phần biệt lập tình thái) NỐI TÊN BIỆN PHÁP TU TỪ VỚI KHÁI NIỆM TƯƠNG ỨNG
 A. gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng nhằm 
 tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
 B. tả hoặc gọi con vật, cây cối, đồ vật, bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả con 
Phép tu từ
 người, làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật, trở nên gần gũi với con người, biểu thị được 
1. So sánh những suy nghĩ, tình cảm của con người.
2. Nhân hóa C. đối chiếu sự vật, hiện tượng này với sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng để tăng sức 
 gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
3. Ẩn dụ
 D. gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm 
4. Hoán dụ khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
5. Điệp ngữ G. sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn 
 những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng tình cảm.
6. Liệt kê H.lặp đi, lặp lại từ ngữ hoặc cả câu để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh
7. Chơi chữ I. lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,làm câu văn 
8. Nói quá hấp dẫn và thú vị.
 K. phóng đại quy mô,tính chất, mức độ của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, 
9. Nói giảm,
 gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
 nói tránh L. Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn,ghê sợ, nặng nề; 
 tránh thô tục, thiếu lịch sự. II. Rèn kĩ năng trả lời câu hỏi đọc - hiểu về biện pháp tu từ 
 trong thơ hiện đại. 
1. Các bước làm 
- Đọc kĩ đề bài, gạch chân từ khóa quan trọng
- Xác định yêu cầu của đề
- Huy động kiến thức để trả lời
- Kiểm tra lại kết quả bài làm b. Ví dụ 2: Cho hai câu thơ sau: “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
 Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ,
 ( «Viếng lăng Bác»- Viễn Phương)
 Từ “mặt trời” ở câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ nào? Phép tu từ này có
 tác dụng gì trong việc bộc lộ cảm xúc của tác giả?
Đọc kĩ đề, Xác định yêu Cách làm Kiểm tra 
gạch chân cầu đề bài lại bài 
từ khóa - Gọi tên biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ
 Phép tu từ - Xác định từ ngữ thể hiện biện pháp tu từ 
 Từ “mặt trời” ở câu thứ hai được sử dụng theo phép tu 
 từ ẩn dụ.
 + Tạo tính hàm súc cho câu thơ và gợi sự liên tưởng
 Tác dụng
 + Cho thấy công lao to lớn của Bác với dân tộc Việt Nam: Bác như
 ánh mặt trời mang lại ánh sáng, sự sống cho dân tộc.
 + Bộc lộ cảm xúc biết ơn, tự hào, ngưỡng mộ của tác giả đối với Bác III. Luyện tập
 BÀI TẬP SỐ 1
 Trong sáng tác cuối cùng của cuộc đời cầm bút, nhà thơ Thanh Hải đã viết:
 “Một mùa xuân nho nhỏ
 Lặng lẽ dâng cho đời
 Dù là tuổi hai mươi
 Dù là khi tóc bạc...”
 (Mùa xuân nho nhỏ - Ngữ văn 9, tập hai)
 Chỉ rõ biện pháp tu từ và nêu tác dụng của những biện pháp tu từ đó trong hai câu 
cuối của khổ thơ trên. BÀI TẬP SỐ 2
Nêu tác dụng của các biện pháp tu từ trong khổ thơ sau:
 “Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
 Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
 Cháu thương bà biết mấy nắng mưa...” 
 (“Bếp lửa” – Bằng Việt)
 - Hình thức: Thảo luận cặp đôi
 - Thời gian: 4 phút
 - Nội dung: Trả lời câu hỏi bài tập số 2 Kĩ năng trả lời câu hỏi đọc - hiểu về biện pháp
 tu từ trong thơ hiện đại Việt Nam
 Các bước làm Cách trả lời:
- Đọc kĩ đề bài, gạch chân từ + Bước 1: Gọi đúng tên biện pháp
khóa tu từ, chỉ rõ từ ngữ, hình ảnh thể
- Xác định yêu cầu của đề hiện biện pháp tu từ
- Huy động kiến thức để trả lời + Bước 2: Chỉ ra tác dụng của biện
- Kiểm tra lại kết quả bài làm pháp tu từ Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo 
 và các em học sinh.