Bài giảng Chuyên đề dạy thêm Ngữ văn 6 (Cánh diều) - Bài 9: Ôn tập truyện (Truyện ngắn)

 Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Các nhóm lần lượt báo cáo sản phẩm dự án của nhóm.
GV khích lệ, động viên.
Bước 3: Báo cáo sản phẩm học tập:
Các nhóm nhận xét sản phẩm của nhóm bạn sau khi nhóm bạn báo cáo.
Bước 4: Đánh giá, nhận xét
- GV nhận xét, khen và biểu dương các nhóm có sản phẩm tốt. ÔN TẬP ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
 KIẾN THỨC CHUNG VỀ TRUYỆN NGẮN
 1. Đặc điểm thể loại truyện ngắn:
- Truyện ngắn là tác phẩm văn xuôi cỡ nhỏ, ít nhân vật, ít sự việc phức tạp,... 
Chi tiết và lời văn trong truyện ngắn rất cô đọng. Truyện ngắn hiện đại Việt 
Nam xuất hiện tương đối muộn.
- Đặc điểm nhân vật là những nét riêng của nhân vật trong truyện, thường 
được thể hiện qua hình dáng, cử chỉ, hành động, ngôn ngữ, ý nghĩ,... 2. Cách đọc hiểu văn bản truyện ngắn
- Cốt truyện: Xác định những sự việc được kể, đâu là sự việc chính.
- Người kể chuyện: Người kể chuyện là ai? Truyện được kể theo ngôi thứ 
mấy? Phân biệt được lời của người kể chuyện và lời của nhân vật.
- Nhân vật: Nhận biết tính cách nhân vật qua các chi tiết miêu tả ngoại hình, 
tâm lí, hành động và lời nói.
- Rút ra đề tài, chủ đề của truyện và tình cảm của nhà văn.
- Rút ra được bài học cho bản thân. ÔN TẬP: BỨC TRANH CỦA EM GÁI TÔI
 (Tạ Duy Anh)
 I. TÁC GIẢ TẠ DUY ANH
 - Tên khai sinh là Tạ Việt Đãng, sinh năm 1959, quê ở Hà Nội
- Là nhà văn trẻ trong thời kì đổi mới, có nhiều sáng tác viết 
cho thiếu nhi như: Quả trứng vàng, Vó ngựa trở về, Bức tranh 
của em gái tôi, Hiệp sĩ áo cỏ, Phép lạ,...
- Truyện viết cho thiếu nhi của ông trong sáng, đậm chất thơ, 
giàu ý nghĩa nhân văn.
- Bên cạnh truyện ngắn, ông còn sáng tác một số truyện vừa, 
tiểu thuyết, 3. Tóm Câu chuyện kể về người anh và cô em gái có tài hội họa - 
tắt (nhân Kiều Phương. Cô em gái Kiều Phương có năng khiếu hội 
vật họa tiềm ẩn. Người anh trai đặt biệt hiệu cho cô bé là Mèo vì 
chính: cô bé hay tự làm bẩn và lục lọi đồ. Cô bé có sở thích vẽ tranh 
người nên thường bí mật pha chế màu và vẽ. Khi mọi người phát 
anh trai, hiện ra Kiều Phương có tài năng hội họa thì người anh lúc 
em gái này tỏ ra ghen tị và xa lánh em gái. Kiều Phương tham gia 
Kiều trại thi vẽ tranh quốc tế và đạt giải Nhất với bức vẽ “Anh trai 
Phương- tôi”. Khi chứng kiến bức tranh của em gái, người anh trai 
Mèo) xúc động, nhận ra tấm lòng nhân hậu của em và hối lỗi về 
 bản thân mình. *Nghệ thuật:
 - Miêu tả tâm lí nhân vật đặc sắc, ngôn ngữ độc thoại nội tâm.
5. Đặc - Cách kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn.
sắc về - Ngôi kể thứ nhất tạo điều kiện cho nhân vật bộc lộ diễn biến tâm lí 
nội tự nhiên, chân thực.
dung 
 * Nội dung:
và 
nghệ - Truyện cho thấy tình cảm trong sáng, hồn nhiên, tấm lòng nhân hậu 
thuật: của em gái đã giúp người anh nhận ra sự hạn chế của chính mình.
 - Truyện có ý nghĩa giáo dục sâu sắc, đặc biệt với lứa tuổi học sinh 
 phải biết vượt lên sự hạn chế của bản thân để hướng tới điều hoàn 
 thiện về nhân cách. 2. Giải quyết vấn đề:
 B1: Khái quát về văn bản: xuất xứ, nhân vật, tóm tắt, bố cục, khái quát 
 giá trị của văn bản,
 B2: Phân tích nội dung – nghệ thuật của văn bản theo luận điểm:
 2.1. Nhân vật người anh
a) Trước lúc tài năng của em được phát hiện
- Gọi em gái Kiều Phương là Mèo, bí mật theo dõi việc làm bí mật của em,
chê bai em gái bẩn thỉu, nghịch ngợm, trẻ con
- Coi thường em là trẻ con, không cần để ý đến những trò nghịch ngợm ấy và
vẫn thương yêu, gần gũi em. c) Khi đứng trước bức tranh được giải của em gái:
* Bức tranh :
- Đóng khung, lồng kính
- Một chú bé đang ngồi nhìn ra ngoài cửa sổ, nơi bầu trời trong xanh; 
 mặt chú bé toả ra một thứ ánh sáng kỳ lạ, vừa suy tư mơ mộng.
=> Bức tranh đẹp, có hồn. Người anh nhận ra bức tranh là thông điệp về 
lòng yêu thương mà người em gái đã dành cho mình. Ngỡ ngàng, hãnh diện rồi xấu hổ là những từ ngữ diễn tả các cấp độ của 
cảm xúc khác nhau, thậm chí trái ngược nhau nhằm bộc lộ sự bối rối trong 
tâm lí nhân vật người anh khi nhận ra tình cảm yêu thương mà em gái dành 
cho mình
 Dòng cảm xúc của người anh được đẩy lên cao trào (nhìn như thôi miên 
vào bức tranh) và muốn khóc. Khác với lần trước khóc vì sự mặc cảm kém 
cỏi, lần này người anh muốn khóc vì xúc động, ăn năn, hối hận khi nhận ra 
tấm lòng bao dung, nhân hậu của em gái dành cho mình.
 - Nghệ thuật: miêu tả tâm lý nhân vật đặc sắc, ngôn ngữ độc thoại nội
 tâm. * Sở thích: Yêu thích vẽ.
- Em tự chế thuốc vẽ bằng những vật liệu có sẵn trong nhà từ các 
xoong nồi, bí mật vẽ tranh.
- Mọi thứ trong nhà đều được đưa vào tranh: cái bát cám lợn sứt mẻ 
cũng trở nên ngộ nghĩnh; con mèo vằn vào tranh to hơn cả con hổ 
nhưng nét mặt lại rất dễ mến...
=> Là cô bé chăm chỉ, say mê nghệ thuật, có năng khiếu hội họa, 
đáng khâm phục. Nhận xét:
- Kiều Phương là cô bé hồn nhiên vô tư, đáng yêu, có tài năng hội họa, 
 có tấm lòng trong sáng, khoan dung, độ lượng....
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
+ Quan sát tinh tế, lựa chọn hình ảnh tiêu biểu. Xây dựng nhân vật qua 
ngoại hình, hành động, lời nói.
+ Sử dụng ngôn ngữ trong sáng, dễ hiểu. - Điểm khác nhau trong nghệ thuật xây dựng 2 nhân vật: 
 + Nhân vật người em thường được tái hiện qua hành động, còn nhân 
 vật người anh thường được tác giả chú ý miêu tả tâm trạng.
+ Người kể chuyện là người anh theo ngôi thứ nhất (nhân vật xưng “tôi”). 
Ngôi kể này giúp thể hiện được tâm trạng, suy nghĩ của người kể một cách 
chân thực, đầy đủ hơn. Còn các nhân vật khác được kể qua lời kể của nhân 
vật người anh nên chủ yếu thể hiện qua việc làm, lời nói, hành động. IV.LUYỆN ĐỀ
DẠNG 1: TRẮC NGHIỆM:
 Câu 1. Nhân vật chính trong truyện Bức tranh của em gái tôi?
 A. Người em gái C. Bé Quỳnh
 B. Người em gái, anh trai D. Người anh trai Câu 3. Truyện Bức tranh của em gái tôi, tác giả sử dụng chủ yếu phương 
thức biểu đạt gì?
A. Miêu tả C. Biểu cảm
B. Tự sự D. Tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm Câu 5. Vì sao người anh thấy xấu hổ khi nhìn thấy bức tranh em gái vẽ 
mình?
A. Em gái mình vẽ không đẹp
B. Em gái mình vẽ đẹp hơn bình thường
C. Em gái vẽ sai về mình
D. Em gái mình vẽ bằng tâm hồn trong sáng, nhân hậu Tôi giật sững người. Chẳng hiểu sao tôi phải bám chặt lấy tay mẹ. Thọat 
tiên là sự ngỡ ngàng, rối đến hãnh diện, sau đó là xấu hổ. Dưới mắt em tôi, 
tôi hoàn hảo đến thế kia ư? Tôi nhìn như thôi miện vào dòng chữ đề trên 
bức tranh: “Anh trai tôi”.” Vậy mà dưới mắt tôi thì.......
- Con đã nhận ra con chưa? - Mẹ vẫn hồi hộp.
Tôi không trả lời mẹ vì tôi muốn khóc quá. Bởi vì nếu nói được với mẹ, tôi 
sẽ nói rằng:
- Không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy!"
 (Trích Bức tranh của em gái tôi, Tạ Duy Anh) Gợi ý làm bài
Câu 1a. Phương thức biểu đạt chính của đoạn văn: tự sự
Câu 1b.
- Ngôi kể thứ nhất: người anh kể, xưng “tôi”
- Tác dụng của việc lựa chọn ngôi kể đó của văn bản
 + Khai thác được chiều sâu tâm lí bới nhân vật tham gia vào tiến trình truyện 
 kể.
 + Làm cho câu chuyện có sức thuyết phục hơn, xúc động và hấp dẫn, tin cậy. Câu 3b. 
- Người anh muốn khóc vì cậu cảm thấy ân hận trước những hành động, suy 
 nghĩ của của mình đã đối xử không tốt với em, ghen tị, đố kị với em.
- Người anh khóc vì cảm động trước tấm lòng nhân hậu của em: người em 
 gái vẫn luôn yêu quý anh trai, người anh vẫn luôn đẹp, luôn hoàn hảo trong 
 mắt em gái. Câu 4: 
Đoạn trích có ý nghĩa giáo dục nhân cách gợi ra những điều sâu sắc về mối 
quan hệ, thái độ, cách ứng xử giữa người với người trong cuộc sống hàng 
ngày. Tình cảm trong sáng, nhân hậu bao giờ cũng lớn hơn, cao đẹp hơn lòng 
ghen ghét, đố kị. Không nên đố kị, ghen ghét trước tài năng của người khác 
mà cần phải biết vượt qua tất cả những mặc cảm, tự ti để vượt qua chính 
mình. Dĩ nhiên là tôi biết cậu bé đang nghĩ gì rồi. Chắc chắn cậu ấy ước ao có 
được một người anh như thế. Nhưng câu nói tiếp theo của cậu bé hoàn 
toàn nằm ngoài dự đoán của tôi.
 - Ước gì tôi có thể trở thành một người anh như thế! - Cậu ấy nói chậm 
rãi và gương mặt lộ rõ vẻ quyết tâm. Sau đó. cậu đi về phía chiếc ghế đá 
sau lưng tôi, nơi một đứa em trai nhỏ tật nguyền đang ngồi và nói:
 - Đến sinh nhật nào đó của em, anh sê mua tặng em chiếc xe lăn lắc 
tay nhé.
 (Hạt giống tâm hồn - Nhiều tác giả. Quyển 4. NXB tổng hợp Thành phố 
 Hồ Chí Minh, 2010) Gợi ý làm bài
Câu 1: Phương thức biểu đạt chính của văn bản: Tự sự .
Câu 2. Quà tặng của nhân vật tôi khiến cậu bé thích thú và ngưỡng mộ: một 
chiếc xe đạp leo núi rất đẹp.
Câu 3. HS có thể trả lời 1 trong các cách sau: 
+ Cậu bé ước trở thành người anh mang lại niềm vui, niềm tự hào, niềm hạnh 
phúc cho người em.
+ Cậu bé ước trở thành người anh nhân hậu, được bù đắp, chia sẻ, yêu thương 
người em Đề số 03: Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu:
 [] Một tuần sau, gia đình tôi có một chuyến đi du lịch. Tôi ngồi ở băng 
ghế sau, say mê đọc cuốn tiểu thuyết yêu thích trong khi cha và em trai tôi 
ngồi ghế trước trò chuyện. Những lời em nói khiến tôi chú ý và tôi giả vờ 
vừachăm chú đọc sách vừa lắng nghe cuộc trò chuyện của hai người. Em kể 
với cha: “Tuần trước, con với chị đi bộ ra trạm xe buýt. Tụi con đã nói 
chuyện với nhau rất vui và chị tốt với con lắm”. 
 Những lời em nói thật chân thành và giản dị. Em không những không ghét 
tôi mà còn nghĩ tôi là một người chị tốt. Tôi gấp sách lại và nhìn chằm chằm 
vào bìa sách. Gương mặt của tác giả nhoè đi trong nước mắt của tôi. Câu 1. Xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn trích trên.
Câu 2. Theo đoạn trích, trước đây nhân vật người chị có cách đối xử không 
hay với em trai mình thể hiện qua những hành động nào?
Câu 3. Theo em, vì sao người chị trong đoạn trích trên lại khóc?
Câu 4. Qua đoạn trích, em học được cách cư xử với những người thân trong 
gia đình như thế nào?