Bài giảng Chuyên đề dạy thêm Ngữ văn 6 (Cánh diều) - Bài 7: Ôn tập thơ (Thơ có yếu tố tự sự, miêu tả)

 PHIẾU HỌC TẬP 01
 KĨ NĂNG NỘI DUNG CỤ THỂ
Đọc – hiểu văn bản Văn bản 1:
 Văn bản 2: 
 Thực hành đọc hiểu: Văn bản 
 .
 Thực hành tiếng Việt: 
Viết 
Nói và nghe  KĨ NĂNG NỘI DUNG CỤ THỂ
Đọc – hiểu văn Đọc hiểu văn bản:
bản +Văn bản 1: Đêm nay Bác không ngủ (Minh Huệ)
 + Văn bản 2: Lượm (Tố Hữu) 
 Thực hành Tiếng Việt: Biện pháp tu từ hoán dụ.
 Thực hành đọc hiểu:
 + Văn bản: Cô bé bán diêm (An-đéc-xen)
Viết Viết: Viết đoạn văn ghi lại cảm xúc về bài thơ có yếu tố 
 tự sự, miêu tả.
Nói và nghe Nói và nghe: Trình bày ý kiến về một vấn đề  VĂN BẢN ĐỌC HIỂU
 * Hoàn thành phiếu học tập 01: Chia lớp thành 06 nhóm
Tên tác phẩm Đêm nay Bác không ngủ Lượm(Tố Hữu) Gấu con có chân vòng 
 (Minh Huệ)(nhóm 1, 2) (nhóm 3, 4) kiềng(U-xa-chốp) (nhóm 5, 6)
1.Tóm tắt văn bản .. .. ..
trong khoảng 5 – 
7 dòng
2.Chỉ ra yếu tố .. .. ..
miêu tả trong bài 
thơ
3.Nội dung, ý .. .. ..
nghĩa bài thơ
4.Đặc sắc nghệ 
thuật II. VĂN BẢN: “ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ”
1. Hoàn cảnh sáng tác:
- Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của Minh Huệ.
- Bài thơ được gợi cảm hứng từ việc tác giả được nghe câu chuyệ có 
 thật của Bác khi đi chiến dịch biên giới cuối năm 1950, khi đó Bác 
 Hồ trực tiếp ra trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và 
 nhân dân ta.
- Khi sáng tác bài thơ này, Minh Huệ còn rất trẻ, rất gần với tuổi của anh 
 đội viên trong bài thơ. Có thể tác giả đã nhập vai anh đội viên để khắc 
 hoạ lại hình ảnh của Bác. 3. Bố cục: 3 phần
+ Phần 1: 9 khổ thơ đầu: Lần thức dậy thứ nhất của anh đội viên.
+ Phần 2: 6 khổ tiếp: Lần thức dậy thứ ba của anh đội viên.
+ Phần 3: Còn lại: Tình cảm của tác giả đối với Bác. 2. Nội dung
Qua câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác trên đường đi chiến dịch, 
bài thơ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ 
đội và nhân dân, tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với 
lãnh tụ. 2. Giải quyết vấn đề:
 B1: Khái quát về văn bản: hoàn cảnh sáng tác, tóm tắt câu chuyện, bố 
 cục, khái quát giá trị của văn bản,
- Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của Minh Huệ.
- Bài thơ được gợi cảm hứng từ việc tác giả được nghe câu chuyệ có thật 
 của Bác khi đi chiến dịch biên giới cuối năm 1950, khi đó Bác Hồ trực 
 tiếp ra trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.
- Khi sáng tác bài thơ này, Minh Huệ còn rất trẻ, rất gần với tuổi của anh đội 
 viên trong bài thơ. Có thể tác giả đã nhập vai anh đội viên để khắc hoạ lại 
 hình ảnh của Bác. B2: Phân tích nội dung – nghệ thuật của văn bản theo luận điểm:
2.1. Giới thiệu cốt truyện và bối cảnh câu chuyện
 - Bối cảnh câu chuyện:
+ Đêm trước khi diễn ra chiến dịch Biên giới.
+ Bác đến thăm một đơn vị bộ đội và nghỉ lại trong lều trú quân của chiến sĩ.
+ Trời mưa lạnh, Bác thức suốt đêm, không ngủ. 2.2. Hình ảnh Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên
- Thời gian, không gian: Trời khuya, bên bếp lửa, mưa, lều xơ xác.
- Cử chỉ: Đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng.
→ Thể hiện tình yêu thương và chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác Hồ với 
chiến sĩ như¬ người cha, người mẹ chăm lo giấc ngủ cho những đứa con. 
Sự chăm sóc chu đáo không sót một ai "từng người một". Đặc biệt cử chỉ 
"nhón chân nhẹ nhàng" thể hiện sự tôn trọng, nâng niu của vị lãnh tụ đối 
với những người chiến sĩ bình thường giống như cử chỉ của người mẹ nâng 
niu giấc ngủ của đứa con nhỏ. * Nhận xét:
 - Nghệ thuật miêu tả nhân vật qua ngoại hình, lời nói,...sinh động phù 
 hợp, sử dụng nhiều từ láy, so sánh, hoán dụ.
 - Trong cái giá lạnh của mùa đông, cái khó khăn của hiện thực Bác chẳng 
 hề nghĩ đến bản thân mà chỉ lo lắng, quan tâm, dành tất cả tình yêu 
 thương cho dân, cho nước. Tấm lòng của Bác thật bao la, rộng lớn như 
 trời biển. * Lần thức dậy thứ ba:
- Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ.
 Từ láy "nằng nặc”, đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ “Mời Bác ngủ Bác ơi !”, 
“Bác ơi! Mời Bác ngủ!”.
→ Sự thiết tha, năn nỉ, tình cảm lo lắng chân thành mộc mạc của anh đội viên với 
Bác.
- “Lòng vui sướng mênh mông
 Anh thức luôn cùng Bác”.
→ Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng mênh mông, tình thương, đạo 
đức cao cả và sự vĩ đại của Bác. + Khổ cuối: 
“Đêm nay Bác ngồi đó
 Đêm nay Bác không ngủ
 Vì một lẽ thường tình
 Bác là Hồ Chí Minh”
→ Lời giải thích như một chân lí chắc chắn khẳng định Bác giản dị nhưng
cũng thật cao cả. Lời thơ khẳng định tình yêu thương, chăm sóc của Bác dành
cho các chiến sĩ, cho dân và lòng kính yêu của anh đội viên dành cho Bác. IV.LUYỆN ĐỀ
DẠNG 1: TRẮC NGHIỆM:
 Câu 1: Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?
 A. Trước cách mạng tháng Tám
 BB. Trong thời kì chống Pháp.
 C. Trong thời kì chống Mĩ.
 D. Khi đất nước hòa bình Câu 3: Nhân vật trung tâm trong bài thơ là ai ?
 A. Anh đội viên
 B. Đoàn dân công
 CC. Anh đội viên và Bác Hồ
 D. Bác Hồ Câu 5: Câu thơ nào dưới đây có sử dụng phép ẩn dụ ?
 AA. Người cha mái tóc bạc.
 B. Bóng Bác cao lồng lộng .
 C. Bác vẫn ngồi đinh ninh .
 D. Chú cú việc ngủ ngon . Câu 7: Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ thể hiện điều gì ở tác giả Minh Huệ?
 AA. Tình cảm yêu kính, cảm phục đối với Bác.
 B. Tâm trạng lo lắng cho sức khỏe của Bác.
 C. Tinh thần yêu nước, yêu quê hương.
 D. Tinh thần vì đồng đội, đồng chí. Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng.
[]
(Trích “Đêm nay Bác không ngủ” – Minh Huệ) Gợi ý làm bài
Câu 1: Các phương thức biểu đạt có trong đoạn văn trên: tự sự, miêu tả, 
biểu cảm.
Câu 2: 
- Bài thơ có 2 nhân vật: anh đội viên và Bác Hồ.
- Hoàn cảnh xuất hiện qua chi tiết:
+ Thấy trời khuya lắm rồi. Câu 3:
- Các từ láy xuất hiện trong khổ 2: :" trầm ngâm"," lâm thâm", " xơ xác"
- Tác dụng của từ láy trong khổ thơ thứ hai:
 + Các từ láy tượng hình đã gợi ra hình ảnh của Bác chân thực, cụ thể: 
 Bác đang đăm chiêu suy nghĩ việc nước, quên cả giấc ngủ của bản thân; 
 gợi ra hình dung cụ thể về không gian và thời gian nơi Bác và anh đội 
 viên nghỉ chân trên đường đi chiến dịch: đêm khuya lạnh lẽo nơi mái 
 lều tạm.
 + Làm tăng giá trị gợi hình, gợi cảm cho khổ thơ + Bài thơ:
 "Bác để tình thương cho chúng con 
Một đời thanh bạch chăng vàng son
 Mong manh áo vải hồn muốn trượng 
Hơn tượng đồng phơi những lối mòn" 
 (Trích Bác ơi, Tổ Hữu)
 " Ôi lòng Bác cứ vậy cứ thương ta
 Thương cuộc đời chung, thương cỏ hoa
 Chỉ biết quên mình cho hết thảy
 Như dòng sông chảu nặng phù sa"
 ( Trích Theo chân Bác - Tố Hữu ) Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác.
Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
 (Trích “Đêm nay Bác không ngủ” – Minh Huệ) Gợi ý làm bài
Câu 1: Thể thơ: 5 chứ
Câu 2: 
Bác lo lắng cho đoàn dân công vì họ phải sinh hoạt và chiến đấu trong hoàn 
cảnh núi rừng khắc nghiệt (ngủ ngoài rừng, lá cây thay chiếu, áo mỏng đắp 
thay chăn trong điều kiện thời tiết lạnh lẽo, mưa rừng lâm thâm). Câu 4:
 Anh đội viên đã phát hiện chân lí bình dị nhưng lớn lao: đó là tình yêu
 thương vô bờ, chăm sóc, quan tâm, lo lắng ân cần của Bác dành cho
 các chiến sĩ, cho nhân dân. Tình cảm của Bác dành cho đồng bào luôn
 sáng ngời trong mọi hoàn cảnh. ĐỀ ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THƠ CÓ YẾU TỐ TỰ SỰ, MIÊU TẢ NGOÀI SGK
 Đề số 03: Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:
 Tình yêu và lời ru Từ cánh cò rất trắng 
 Cho nên mẹ sinh ra Nhưng còn cần cho trẻ
 Để bế bồng chăm sóc Từ vị gừng rất đắng
 Mẹ mang về tiếng hát Từ vết lấm chưa khô
 Từ cái bống cái bang Từ đầu nguồn cơn mưa
 Từ cái hoa rất thơm Từ bãi sông cát vắng...
 (Trích Chuyện cổ tích về loài người, Xuân Quỳnh) Gợi ý làm bài
Câu 1: Các phương thức biểu đạt của đoạn thơ: Biểu cảm kết hợp tự sự, 
miêu tả.
Câu 2: Trong lời ru của mẹ dành cho trẻ, những hình ảnh hiện ra: cái bống 
cái bang, cái hoa, vị gừng, cơn mưa, bãi sông, vết lấm. Câu 4: Ngày nay, khi khoa học công nghệ phát triển, người ta có thể dùng 
nôi điện, smartphone, mở đĩa ghi âm bài hát ru cho trẻ. Việc làm này có 
thể thay thế cho lời ru của mẹ.
HS bày tỏ quan điểm đồng ý hoặc không đồng ý với quan điểm trên
 Nếu đồng ý. HS phải lí giải được:
 + Tầm quan trọng của công nghệ thay thế con người, phục vụ cuộc sống. 
 Việc ru con cũng vậy.
 + Nhiều ngươi mẹ phải đi làm việc khi con còn bé, nên không thể trực 
 tiếp ru con... Đề số 04: Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi: 
 Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
 “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà.
 Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”.
 Con hỏi: “Nhưng làm thế nào mình lên đó được ?”
 Họ đáp: “Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được 
nhấc bổng lên tận tầng mây”.
 “ Mẹ mình đang đợi ở nhà”- Con bảo- “Làm sao có thể rời mẹ mà đến 
được?”.
 Thế là họ mỉm cười bay đi .
 (Trích Mây và sóng, Ta- go) Gợi ý làm bài
Câu 1: Phương thức biểu đạt chính của đoạn thơ trên là: Biểu cảm.
Câu 2: Dấu ngoặc kép dùng trong đoạn thơ trên có tác dụng:
- Đánh dấu lời nói trực tiếp của các nhân vật: 
 + Đánh dấu lời trực tiếp của mây:
 “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà.
 Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”.
 + Đánh dấu lời trực tiếp của em bé : “ Mẹ mình đang đợi ở nhà”, “Làm sao có thể rời 
mẹ mà đến được?”.