Bài giảng Chuyên đề dạy thêm Ngữ văn 6 (Cánh diều) - Bài 3: Ôn tập kí (Hồi kí và du kí)

 ÔN TẬP KÍ
(HỒI KÍ VÀ DU KÍ) KĨ NĂNG NỘI DUNG CỤ THỂ
Đọc – hiểu văn bản Đọc hiểu văn bản:
 +Văn bản 1: Trong lòng mẹ ( Nguyên Hồng); 
 + Văn bản 2: Đồng Tháp Mười mùa nước nổi ( Văn Công 
 Hùng)
 Thực hành Tiếng Việt: từ ngữ đa nghĩa, từ đồng âm, từ 
 mượn 
 Thực hành đọc hiểu:
 + Văn bản: Thời thơ ấu của Honda
Viết Viết: Viết bài văn kể về một kỉ niệm của bản thân
Nói và nghe Nói và nghe: Kể về một kỉ niệm của bản thân ÔN TẬP ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
  KIẾN THỨC CHUNG VỀ THỂ KÍ
1. Định nghĩa: Kí là một thể loại văn xuôi thường ghi lại sự việc và con người một cách xác 
 thực.
2. Phân loại: Kí bao gồm nhiều thể, nhiều tiểu loại phong phú như: kí sự, phóng sự, hồi kí, 
 du kí, nhật kí, tuỳ bút, bút kí,
 + Hồi kí là một thể của kí dùng để ghi chép lại những sự việc, những quan sát, nhận xét và 
 tâm trạng có thực mà tác giả đã trải qua.
 + Du kí là một thể của kí dùng để ghi lại những điều đã chứng kiến trong một chuyến đi 
 diễn ra chưa lâu của bản thân tới một miền đất khác. *Yêu cầu riêng:
- Văn bản Hồi kí:
+ Nhận biết người kể lại sự việc đã xảy ra trong quá khứ là ai. Người ấy có trực tiếp 
tham dự và chứng kiến sự việc hay không?
+ Hiểu được vì sao sự việc được kể mang tính cá nhân nhưng lại có ý nghĩa đối với 
người đọc.
- Văn bản du kí:
+ Nhận biết được văn bản ghi lại những điều có thật hay do tưởng tượng.
+ Chỉ ra được những thông tin độc đáo, mới lạ, hấp dẫn về sự vật, con người, phong tục, 
cảnh sắc trong bài du kí 3. Sự nghiệp văn học
 a. Tác phẩm chính
- Ông viết nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, kí, thơ.
- Các tác phẩm chính: Bỉ vỏ (tiểu thuyết, 1938); Những ngày thơ ấu (hồi kí, 1938); Trời 
xanh (tập thơ, 1960); Cửa biển (bộ tiểu thuyết 4 tập: 1961, 1967, 1973, 1976); Núi rừng 
Yên Thế (bộ tiểu thuyết lịch sử nhiều tập chưa viết xong); Bước đường viết văn (hồi kí, 
1970).
- Trong những tác phẩm của Nguyên Hồng, hình ảnh người phụ nữ và trẻ em trong xã 
hội cũ được nhà văn dành nhiều niềm yêu thương, đồng cảm.
- Văn bản Trong lòng mẹ được trích từ tập hồi kí Những ngày thơ ấu. Đây được coi là 
những dòng hồi ức sinh động, chân thực đầy cay đắng về tuổi thơ không êm đềm của 
nhà văn. II. VĂN BẢN “TRONG LÒNG MẸ”
1. Xuất xứ: Trích từ chương IV hồi kí Những ngày thơ ấu (1938).
2. Thể loại: Hồi kí.
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm.
4. Bố cục: 2 phần
+ Phần 1 (Từ đầu đến hỏi đến chứ?): Cuộc đối thoại giữa người cô và bé Hồng.
+ Phần 2 (Còn lại): Cuộc gặp gỡ của bé Hồng và mẹ. 6. Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật:
*Nghệ thuật:
+ Thể loại hồi kí với lối văn uyển chuyển, thấm đượm chất trữ tình; lời văn tự truyện 
chân thành, giàu sức truyền cảm. 
+ Các hình ảnh so sánh giàu sức gợi cảm.
+ Nghệ thuật kể chuyện và xây dựng nhân vật thành công, đặc biệt là miêu tả tâm lí 
nhân vật tinh tế.
*Nội dung: 
 Đoạn trích Trong lòng mẹ đã kể lại một cách chân thực và cảm động những cay 
đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy bỏng của nhà văn thời thơ ấu đối với người 
mẹ bất hạnh. Qua đó, ta càng thêm trân trọng tình mẫu tử trong cuộc sống. 1.2. Giải quyết vấn đề
1.2.1:Hoàn cảnh sống của bé Hồng
+ Bé Hồng là kết quả của cuộc hôn nhân không tình yêu.
+ Bố nghiện rồi mất, mẹ túng quẫn phải đi tha hương cầu thực.
+ Hồng sống trong sự ghẻ lạnh, cay nghiêt của họ hàng.
+ Gần giỗ đầu bố mà mẹ chưa về.
 Hoàn cảnh cô độc, đáng thương, luôn khao khát tình yêu thương của mẹ. - Sau lời hỏi thứ hai của người cô, lòng chú bé càng thắt lại, khóe mắt đã cay cay.
- Khi bà cô ngân dài hai tiếng “em bé”, thì nỗi đau đớn,phẫn uất ở chú bé không còn nén 
 nổi, nước mắt chú bé”ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và 
 ở cổ”.Không phải vì bé Hồng đau đớn tủi cực vì mẹ chú làm điều xấu xa mà chỉ vì 
 thương mẹ và căm tức sao mẹ lại vì sợ hãi những thành kiến tàn ác mà phải sinh nở một 
 cách giấu giếm.Bé Hồng chẳng những không kết án mẹ vì đẻ em bé khi chưa đoạn tang 
 chồng mà trái lại chú lại càng thương mẹ hơn. Chú cố kìm nén nỗi đau xót, tức tưởi 
 đang dâng lên trong lòng để hỏi lại bằng cách “cười dài trong tiếng khóc”
- Tâm trạng đau đớn, uất ức của chú bé dâng đến cực điểm khi nghe người cô cứ tươi 
 cười kể về tình cảnh tội nghiệp của mẹ mình. b.Trong cuộc gặp gỡ giữa bé Hồng và mẹ
 Nếu trong cuộc hội thoại với người cô, chú bé Hồng thể hiện tình yêu me bằng cách 
 phản kháng mãnh liệt thì trong cuộc gặp gỡ bất ngờ với mẹ của mình, chú bé Hồng 
 như quay trở về với chính tâm hồn non nớt, bé bỏng đáng có của mình.
- Trên đường đi học về,thoáng thấy bóng người ngồi trên xe kéo giống mẹ mình, bé 
 Hồng cuống quýt đuổi theo và bối rối “Mợ ơi!Mợ ơi!Mợ ơi!....” Điều đó cho thấy 
 hình ảnh người mẹ luôn luôn thường trực trái tim chú bé. Chú bé lúc nào cũng nhớ 
 mong và yêu thương mẹ vô cùng. Trong bé Hồng, cảm giác khi nếu người quay lại ấy 
 là người khác thì thật là điều tủi cực ghê gớm cho chú bé “khác gì cái ảo ảnh của một 
 dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của 
 người bộ hành ngã gục giữa xa mạc”.Nỗi khắc khoải mong mẹ đến cháy ruột của chú 
 bé đã được thể hiện thật thấm thía, xúc động bằng hình ảnh so sánh đặc sắc này. - Kỉ niệm ngọt ngào làm chú sung sướng đến nghẹn ngào: “Phải bé lạị và lăn vào lòng một 
 người mẹ,áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán 
 xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”.
 - Lúc ấy, bé Hồng như quên đi tất cả những cay độc, buồn tủi“bên tai tôi ù đi, lời bà cô 
 chìm xuống,tôi không mảy may nghĩ ngợi gì nữa”. Nghĩa là hạnh phúc lớn lao, choáng 
 ngập niềm sung sướng được ở bên mẹ tràn ngập trong bé Hồng, không một rắp tâm tanh 
 bẩn nào xâm phạm được, nó cũng như một liều thuốc hữu hiệu đã nhanh chóng chữa lành 
 mọi tổn thương trong em bấy lâu nay, đó chính là hanh phúc lớn lao của tình mẫu tử thiêng 
 liêng và cao cả.
=> Bé Hồng là hình ảnh một tuổi thơ nhiều bất hạnh nhưng vẫn tỏa sáng một trái tim thương 
yêu sâu sắc, để lại ấn tượng xúc động trong lòng người đọc 1.3 :Đánh giá khái quát
*Đánh giá nội dung và nghệ thuật:
- Nghệ thuật
+ Thể loại hồi kí với lối văn uyển chuyển, thấm đượm chất trữ tình; lời văn tự truyện chân 
thành, giàu sức truyền cảm. 
+ Các hình ảnh so sánh giàu sức gợi cảm.
+ Nghệ thuật kể chuyện và xây dựng nhân vật thành công, đặc biệt là miêu tả tâm lí nhân vật 
tinh tế.
- Nội dung: Đoạn trích Trong lòng mẹ đã kể lại một cách chân thực và cảm động những cay 
 đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy bỏng của nhà văn thời thơ ấu đối với người mẹ 
 bất hạnh. Qua đó, ta càng thêm trân trọng tình mẫu tử trong cuộc sống.
*Liên hệ và nêu cảm nhận của bản thân về đoạn trích. Đọc đoạn trích, người đọc thấy thương cảm trước hoàn cảnh đáng thương của 
chú bé Hồng. Bé Hồng sinh ra là kết quả của một cuộc hôn nhân không hạnh phúc. 
Bố là một kẻ nghiện ngập, chết mòn trên bàn thuốc phiện để lại cho mẹ con Hồng 
một cuộc sống tù túng cực độ cùng những cay nghiệt bên nhà nội, cuối cùng mẹ 
Hồng phải tha hương cầu thực, bỏ lại Hồng một mình sống với bà cô. Từ đó, Hồng 
phải sống trong sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của bà cô. Dù xa mẹ nhưng cậu luôn nhớ và 
yêu thương mẹ, khao khát có ngày được gặp lại mẹ. Tình yêu thương đó được thể 
hiện trong cuộc đối thoại với bà cô và khi bất ngờ được gặp lại mẹ. . Khi bà cô ngân dài hai tiếng “em bé”, thì nỗi đau đớn,phẫn uất ở chú bé không còn nén 
nổi, nước mắt chú bé”ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và ở 
cổ”.Không phải vì bé Hồng đau đớn tủi cực vì mẹ chú làm điều xấu xa mà chỉ vì thương 
mẹ và căm tức sao mẹ lại vì sợ hãi những thành kiến tàn ác mà phải sinh nở một cách 
giấu giếm.Bé Hồng chẳng những không kết án mẹ vì đẻ em bé khi chưa đoạn tang chồng 
mà trái lại chú lại càng thương mẹ hơn. Chú cố kìm nén nỗi đau xót, tức tưởi đang dâng 
lên trong lòng để hỏi lại bằng cách “cười dài trong tiếng khóc”. Tâm trạng đau đớn, uất 
ức của chú bé dâng đến cực điểm khi nghe người cô cứ tươi cười kể về tình cảnh tội 
nghiệp của mẹ mình. Tình yêu thương mẹ của bé Hồng đặc biệt vì nó luôn bị thử thách 
trong cảnh ngộ éo le. Nó giản dị, chân thành, hầu như không vì mong được đền đáp: 
“Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm 
tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà”. Tình mẫu tử thiêng liêng của Hồng dành cho mẹ được thể hiện rõ nét, sâu sắc và cảm 
động trong cảnh gặp lại mẹ sau thời gian dài xa cách. Nếu trong cuộc hội thoại với 
người cô, chú bé Hồng thể hiện tình yêu me bằng cách phản kháng mãnh liệt thì trong cuộc 
gặp gỡ bất ngờ với mẹ của mình, chú bé Hồng như quay trở về với chính tâm hồn non nớt, 
bé bỏng đáng có của mình. Trên đường đi học về,thoáng thấy bóng người ngồi trên xe kéo 
giống mẹ mình, bé Hồng cuống quýt đuổi theo và bối rối “Mợ ơi!Mợ ơi!Mợ ơi!....” Điều 
đó cho thấy hình ảnh người mẹ luôn luôn thường trực trái tim chú bé. Chú bé lúc nào cũng 
nhớ mong và yêu thương mẹ vô cùng. Trong bé Hồng, cảm giác khi nếu người quay lại ấy 
là người khác thì thật là điều tủi cực ghê gớm cho chú bé “khác gì cái ảo ảnh của một dòng 
nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ 
hành ngã gục giữa xa mạc”. Bé Hồng còn cảm nhận thấm thía hơi thở vô cùng thân thiết: “Hơi quần áo của 
mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lại 
thường”. Kỉ niệm ngọt ngào làm chú sung sướng đến nghẹn ngào: “Phải bé lạị và lăn 
vào lòng một người mẹ,áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ 
vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một 
êm dịu vô cùng”. Lúc ấy, bé Hồng như quên đi tất cả những cay độc, buồn tủi“bên 
tai tôi ù đi, lời bà cô chìm xuống,tôi không mảy may nghĩ ngợi gì nữa”. Nghĩa là 
hạnh phúc lớn lao, choáng ngập niềm sung sướng được ở bên mẹ tràn ngập trong bé 
Hồng, không một rắp tâm tanh bẩn nào xâm phạm được, nó cũng như một liều thuốc 
hữu hiệu đã nhanh chóng chữa lành mọi tổn thương trong em bấy lâu nay, đó chính là 
hanh phúc lớn lao của tình mẫu tử thiêng liêng và cao cả.